Podróż do Ziemi Świętej

Polska literatura dokumentalna XIX wieku wzbogaciła się właśnie o wyśmienity tekst napisany przez czołowego polityka i uczonego swoich czasów. Dzieło młodziutkiego, zaledwie 21-letniego, Stanisława Tarnowskiego to nie tylko cenny dokument dalekiej podróży, ale książka, którą mimo upływu 150 lat czyta się dziś jednym tchem.

Wnikliwe raporty zafascynowanego egzotyką młodzieńca współistnieją z głębokimi analizami dzieł sztuki w muzeach Hiszpanii, a żarliwe komentarze na temat Wielkiego Tygodnia w Jerozolimie – z pełnym dystansu opisem spotkania ze słynną angielską skandalistką lady Elisabeth Digby.

Tekst okazał się także odkryciem dla rodziny.

– Na początku lat 90. trafiłem do archiwum PAU i PAN – opowiada Adam Tarnowski, historyk, znawca dziejów rodziny, prawnuk autora książki. – Jakie było moje zdziwienie, kiedy się okazało, że w zbiorach znajduje się rękopis, o którym nikt z nas nie wiedział. Natychmiast uderzyło mnie, jak żywa, świetnie napisana jest to relacja.

[srodtytul]Jak z portretu Matejki [/srodtytul]

Sam autor nigdy nie myślał, by relację opublikować. Pisał ją na wyraźne życzenie matki, Gabrieli z Małachowskich Tarnowskiej. Ta sugerowała, by już w trakcie podróży syn wysyłał korespondencje do krakowskiego "Czasu". Przyszły rektor był jednak wobec siebie bardzo krytyczny i pisał wyłącznie dla najbliższych.

Zawartość książki, jej lekki, pełen uroku ton, nie przystaje do wizerunku hrabiego Tarnowskiego: pełnego powagi męża stanu, człowieka surowego i dostojnego, politycznego radykała, szanowanego rektora. Twórca stronnictwa stańczyków, zdeklarowany konserwatysta, uchodził za osobę pozbawioną poczucia humoru, budzącą raczej respekt niż sympatię.

– Mnie przede wszystkim uderzała jego prawość myślenia i zdrowy rozsądek – mówi prof. Karol Tarnowski, filozof. – Jako brat mojej prababki był dla rodziny zawsze wielkim autorytetem. Tymczasem tu objawia się jako młodzieniec nieomal swawolny, z fantastycznym poczuciem humoru, autoironii wręcz, a przy tym ogromnie otwarty na innych i na kulturę. Z jednej strony jest błyskotliwym komentatorem dawnego malarstwa, z drugiej robi wrażenie osoby bliskiej życiu, uderzająco zwyczajnej, pozbawionej snobizmu.

[srodtytul]Romantyczny turysta [/srodtytul]

Podróż na Wschód, zwana czasem z francuska grand tour, była częścią edukacji młodych europejskich arystokratów i przedstawicieli bogatszej szlachty. Romantyczna wyprawa do Włoch, Grecji, w kierunku Konstantynopola czy Ziemi Świętej trwała wiele miesięcy.

Pomysł wyjazdu zrodził się w 1857 roku, zainicjowany przez Ludwika Wodzickiego. Mimo nie najlepszej sytuacji finansowej Dzikowa (Europę objął wtedy jeden z najpoważniejszych kryzysów gospodarczych tej epoki) matka przyszłego rektora zdecydowała się wysłać syna w podróż, przeczuwając, że odniesie "znakomitą korzyść rozszerzeniem myśli i serca".

Trasa wiodła przez Berlin i Paryż (gdzie młody Tarnowski niemało pieniędzy wydał na dentystę), Hiszpanię, gdzie podróżnicy wiele czasu spędzili w Madrycie, Toledo i Sewilli. Potem przez Gibraltar i Maltę udali się na Bliski Wschód, odwiedzając Egipt z Aleksandrią i Kairem, Ziemię Świętą aż do Konstantynopola. Wiek XIX był dla Bliskiego Wschodu okresem wstrząsów politycznych i kulturowego przełomu – związanego z ekspansją polityczną, gospodarczą i obyczajową Zachodu.

– Zmienił się także sam styl podróżowania – podkreśla redaktor książki dr Grzegorz Nieć. – Upowszechniły się środki komunikacji, łączność i prasa. Odchodziły w przeszłość niebezpieczne wyprawy, pełne niewygód i niewiadomych. Zaczynała się era turystyki.

Stanisław Tarnowski jest podróżnikiem nieprzeciętnym: uważnym i otwartym na "tak zwany koloryt miejscowy".

[srodtytul]Wielki Tydzień w Jerozolimie [/srodtytul]

Kulminacją podróży jest Wielki Tydzień w Ziemi Świętej. Autor doświadcza uniesień, ale i zawodów: "Jeruzalem jest w sprzeczności ze wszystkim, czegoś żądał, czegoś się spodziewał". I jeszcze: "smutny, zły, niespokojny, w rozterce z samym sobą błądzi człowiek po mieście, szukając, czy gdzie nie znajdzie harmonii między miejscem a jego przeszłością".

Pełna zakamarków i tłumów różnych wyznań bazylika Grobu Pańskiego rozczarowuje autora, wzruszenie budzi skromna Grota Narodzenia w Betlejem. W opisie Wielkiego Tygodnia nie brak wątków wręcz mistycznych, ale celebracji Niedzieli Palmowej towarzyszy złośliwa uwaga: "psuł trochę powszechną powagę kolosalny Don Eugenio, który byłby pewnie lepszym Falstaffem w teatrze jak mistrzem ceremonii w kościele".