Marek Kozubal: Czy każda rewolucja musi się kończyć na gruzach? Rząd ma problem z Instytutem Pileckiego

Jeżeli odpowiedzialny za resort kultury Bartłomiej Sienkiewicz zdecydowałby się na taki krok, tylko po to, aby pokazać swoją sprawczość i dać twardemu elektoratowi dowód, że w przestrzeni publicznej nie ma miejsca dla instytucji „pisowskich” – osłabiona po przegranych wyborach opozycja trochę by pokrzyczała i temat już by nie istniał. Ale pewnie taki krok zostałby odebrany – i słusznie, jako element zwijania się państwa, a nie dalekosiężnego patrzenia zakładającego kreowanie swojej narracji historycznej. Czy dlatego zdecydowano się na tzw. przejęcie?

Zmiany, czyli wycinanie projektów Instytutu Pileckiego

Jego mechanizm był przewidywalny – zakazano szefowej Instytutu Pileckiego Magdalenie Gawin podejmowania jakichkolwiek decyzji i skupienia się tylko na administrowaniu placówką, potem zlecono audyt ministerialny i w oparciu o jego wyniki ją odwołano. Nikt nie zastanowił się, czy wnioski z audytu są zgodne z polską racją stanu. Zatem na co zwróciliśmy uwagę w „Rzeczpospolitej” zostały zakwestionowane m.in. projekty edukacyjne i stypendialne, m.in. realizowane w oddziale berlińskim IP. Czy było to zatem tylko szukanie haków, aby uzasadnić czystki?

Czytaj więcej

Polityka

Oddział Instytutu Pileckiego w Nowym Jorku wpadł w pułapkę. Skarbonka bez dna

Nie ma wystawy o Witoldzie Pileckim i nie wiadomo, kiedy powstanie. Dlatego amerykańska spółka wy...

Następnie szukano kandydata na stanowisko dyrektora, a jakże – poza procedurą konkursową – bowiem mamy „czas przejęcia”, a nie jasnych procedur związanych z wyłanianiem kandydatów na kierownicze stanowiska. Po kilku miesiącach nowy szef się znalazł, został nim prof. Krzysztof Ruchniewicz, i zaczął od przeglądu kadr – tłumacząc na potoczny język: dziękowania za współpracę osobom niegodnym zaufania lub po prostu o innych poglądach (ale o tym cicho sza), ale też wygaszania niektórych programów w oparciu o niejasne kryteria.

Tak stało się z projektem dotyczącym badań nad proweniencją obiektów znajdujących się w niemieckich muzeach, które trafiły tam w wyniku wojennego rabunku dokonanego przez III Rzeszę.

Centrum Lemkina zagrożone i uratowane?

To samo pewnie spotkałoby Centrum Lemkina, które dokumentuje zbrodnie popełnione przez rosyjskich żołnierzy na terenie Ukrainy. W tym przypadku powodem miało być z jednej strony rzekome dbanie o bezpieczeństwo osób zbierających relacje na terenie Ukrainy, ale także próbowano uzasadnić decyzję, iż Instytut może zajmować się tylko badaniem totalitaryzmu w XX wieku. Tyle że z ustawy o Instytucie Pileckiego wynika, że zajmuje się on także „gromadzeniem, opracowywaniem i udostępnianiem relacji ofiar i świadków zbrodni totalitarnych oraz popularyzowaniem wiedzy na ten temat”.

W tym przypadku ograniczenie nie dotyczy tylko konkretnego okresu w historii współczesnej. Nie bez znaczenia moim zdaniem było „postawienie się” koordynatorki projektu Moniki Andruszewskiej, która głośno protestowała, a także poparcie jej przez przedstawicieli ukraińskich instytucji.

Dzisiaj rzecznik Instytutu Pileckiego informuje „Rzeczpospolitą”, że Centrum Lemkina kontynuuje prace nad przygotowaniem nowych raportów na podstawie zebranych materiałów, świadectw pisanych i audiowizualnych. „Przygotowuje też do wydania drukiem poprawione i uzupełnione dotychczas upublicznione raporty w czterech wersjach językowych oraz organizuje konferencję naukową związaną z ich publikacją. Prowadzone są również rozmowy o rozpoczęciu kolejnych projektów, które realizowane będą przez Centrum Lemkina” – tłumaczy. Zatem moim zdaniem walka o Centrum Lemkina miała sens, chociaż połowiczny, bo najpewniej nie będą zbierane nowe relacje na terenie Ukrainy.

Zaniechania w sprawie oddziału nowojorskiego Instytutu Pileckiego

Osobnym wątkiem jest sprawa działalności nowojorskiego oddziału Instytutu Pileckiego. Z dokumentów, do których dotarliśmy, wynika, że w 2024 r. ta instytucja miała ograniczone możliwości działania. Dzisiaj można się zastanawiać, czy decyzja o jego powołaniu była przemyślana, czy jasno była określona misja takiej placówki w USA.

– Działalność w Stanach Zjednoczonych z jednej strony otwiera wielkie możliwości, a z drugiej jest przedsięwzięciem kosztownym, wymagającym współpracy i wsparcia ze strony MKiDN oraz dobrej komunikacji i wymiany z placówkami dyplomatycznymi MSZ – wyjaśnił nam dr Wojciech Kozłowski, były dyrektor Instytutu Pileckiego.