Drach - nowa powieść Szczepana Twardocha

Szczepan Twardoch miał literackie „wejście smoka" z poprzednią powieścią „Morfina", bestsellerem, który zdobył nagrodę Nike przyznaną przez czytelników. Podbiła ich niezwykle emocjonalna narracyjna szarża, stawiająca w centrum wydarzeń polskiego oficera o niemiecko-śląskim i arystokratycznym pochodzeniu. Oficera, który po przegranej w kampanii wrześniowej staje się emisariuszem podziemnej organizacji, choć tak naprawdę jest cynikiem, morfinistą i Don Juanem.

Pikantna książka cieszyła się powodzeniem również dlatego, że ociekała erotyką, bogata była w pełne narkotycznych odjazdów romanse. Trafiła na podatny grunt sporu, który rozdziera Polskę. Najogólniej rzecz ujmując, Twardoch ironizował, a czasami nawet szydził z tych Polaków, którzy prezentują lukrowany bogo- ojczyźniany i bliski hipokryzji patriotyzm.

Problem polegał na tym, że ośmieszając martyrologiczny stereotyp polskiego narodu – popadał w drugi. Jeśli żona głównego bohatera była Polką i matką – to musiała być matką Polką, której życie seksualne sprowadza się do prokreacji i bycia sanitariuszką. Jeśli facet był z Poznania – musiał być jadowitym endekiem i żydożercą.

Największy problem z „Morfiną" polegał jednak na tym, że była kalką „Łaskawych" Jonathana Littlla, niedoścignionej, bodaj największej powieści ostatniej dekady. Littell pokazał Niemcy hitlerowskie przez pryzmat burzliwych losów antybohatera – oficera homoseksualisty. Twardoch zrobił to samo w polskich realiach, używając polskiego oficera morfinisty. Z nieporównanie słabszym efektem. Tym bardziej bolało zapożyczenie.

O ile jednak „Morfina" swoim śląsko-niemiecko-polskim kluczem otwierała kilka pól poważnych debat, choćby na temat konspiracji czy życia w okupowanej Warszawie, o tyle „Drach" wyważa drzwi już otwarte.

„Akcja powieści toczyć się będzie w latach 1906–2014 w wielkim Nigdzie i w wielkim Pomiędzy, na peryferiach peryferii, czyli pomiędzy Gliwicami a Gleiwitz, Deutsch Zernitz a Żernicą, pomiędzy Magnorami, Czoikami i Gemanderami. Bohaterowie umierają, nosząc inne imiona niż te, które nosili w dzieciństwie. Występują w tej powieści również sarny i bezpańskie psy. Polecam się życzliwej uwadze" – napisał autor na Facebooku.

I odleciał tak jak tytułowy „Drach", czyli latawiec. Jego perspektywa nie wnosi jednak nic nowego do naszej wiedzy o Śląsku. Wszyscy już wiemy, że to ziemia, gdzie polskie, śląskie czy niemieckie rodziny w wyniku zbiegów okoliczności, wojen lub innych kataklizmów mogły zmienić przynależność narodową. Kolejne zaś pokolenia dzieci dzieliła kwestia często zmienianej tożsamości narodowej.

Mamy więc polskiego pogranicznika zamordowanego w Mauthausen, gdy jego bracia afirmują III Rzeszę.

Jeden z głównych bohaterów wybiera w czasie powstań śląskich Polskę, ma żonę i dzieci, ale prowadzi podwójne życie erotyczne, z lubością wskakując przez balkon do łóżka niemieckiej arystokratki. Ta zaś godzi się na to, ponieważ nienawidzi swojej rodziny i matki.

Książka udowadnia, że losy Ślązaków były kręte jak kręta i przypadkowa była linia polsko-niemieckiej granicy przed wojną. Wszystko prawda. Dawno znana. Dlatego Twardoch całą inwencję inwestuje w produkowanie formalnych trików i sztuczek. Narratorem uczynił ziemię albo błoto, by pokazać, że wszystko przemija, że z prochu powstaliśmy i w proch się obrócimy. Gdzieś to już czytaliśmy, gdzieś to już było. Aby nie brzmiało jak powtórka ze złotych maksym, Twardoch opatruje kolejne rozdziały datami i skacze po historii, konfrontując zdarzenia w symultanicznej formie. Wiele musiało go to kosztować, efekt byłby pewnie udany w filmie. Na papierze jest to jednak sztuka dla sztuki, do tego męcząca, tak jak polsko-niemiecko-śląski wolapik używany przez pisarza.

Panie Szczepanie, przy całej sympatii dla Pana regionu, niektórych partii kompletnie jako czytelnik nie rozumiem i przy drugim wydaniu bardzo prosiłbym o tłumaczenia w przypisach. Zapewniam, że nie jest to kwestia braku szacunku dla Śląską i Śląskiego. Chodzi o to, by Pana fresk był bardziej czytelny.