Nemezis Philipa Rotha to przewrotna przypowieść

„Nemezis” Philipa Rotha to wyzwanie dla tych, którzy twierdzą, że człowiek jest kowalem swojego losu - pisze Marcin Kube

Publikacja: 05.09.2012 08:21

Philip Roth Nemezis, Przeł. Jolanta Kozak, Czytelnik 2012

Philip Roth Nemezis, Przeł. Jolanta Kozak, Czytelnik 2012

Foto: Archiwum

Newark w stanie New Jersey, rok 1944. Prawie wszyscy młodzi mężczyźni w okolicy wyjechali na wojnę. Jednym z tych, którzy zostali, jest Bucky Cantor – choć sportsman, to wykluczony z wojska z powodu wady wzroku. Pracuje jako opiekun szkolnego boiska, gdzie bawią się dzieci spędzające lato w mieście.

Zobacz na Empik.rp.pl

Wakacje 1944 r. to także wybuch epidemii polio siejącej spustoszenie głównie wśród dzieci. Początkowo opanowany i racjonalny Bucky, z czasem ulega paranoicznemu lękowi, który coraz mocniej ogarnia mieszkańców żydowskiej dzielnicy Weequahic. Namawiany przez swoją dziewczynę, porzuca pracę opiekuna i dołącza do niej na obozie letnim poza miastem.

Gdy bohater przed czymś ucieka, a powieść nosi tytuł „Nemezis", to nietrudno domyślić się, jak skończy się cała historia. Decyzja o wyjeździe będzie zwrotem w życiu bohatera powieści Rotha – los bezlitośnie rozprawi się z 23-letnim chłopakiem. Wysokie standardy etyczne, jakie sobie wyznaczył, staną się dla niego przekleństwem i zamiast go wzmocnić, spotęgują tylko klęskę.

J.M. Coetzee, który analizował „Nemezis" w „The New York Review of Books", pisał, że Roth konstruuje historię Bucky'ego na dwóch fundamentach: wzorze powieści o społeczeństwie dotkniętym zarazą („Dżuma" Camusa i „Dziennik roku zarazy" Defoe) oraz greckiej tragedii, ze szczególnym naciskiem na „Króla Edypa" Sofoklesa. Trudno w tej ocenie nie zgodzić się z noblistą.

Pierwsza część „Nemezis" to opowieść o walce Bucky'ego ze zbiorową paranoją. Polio jest zaraźliwym wirusem, który w 1944 r. był poważną chorobą, w skrajnych przypadkach kończącą się śmiercią. Wzmożona higiena i zdrowy tryb życia powinny przed nią chronić, ale tylko teoretycznie. Kolejne przypadki zachorowań wśród dzieci, mających słabszą odporność niż dorośli, wywołują panikę.

W drugiej części powieści Bucky'ego będzie ścigało przeznaczenie, nieproporcjonalnie okrutne względem winy. Ponadto przez cały czas chłopak wadzi się z wiarą i ostatecznie odrzuca Boga, który w jego przekonaniu stworzył chorobę zabijającą niewinne dzieci.

Jeden fałszywy krok w zakończeniu mógłby przemienić książkę w gigantyczny kicz. Roth robi jednak unik godny doświadczonego mistrza. W końcu to jego 31. powieść, a on sam od lat uważany jest za poważnego kandydata do literackiego Nobla. Ucieka przed ckliwością, pozbawiając bohatera skłonności do użalania się nad sobą.

Bucky jest swym najsurowszym sędzią. Uznał, że sam musi sobie wymierzyć karę – tak bardzo surową, jak wysokie były jego oczekiwania wobec siebie. Wszystko to relacjonuje narrator – świadek wydarzeń, zdystansowany wobec postępowania bohatera, czasem ze zdumieniem patrzący na dokonywane przez niego wybory.

Świat kreowany przez pisarza jest wyrazisty – to miejsce i czas, które pamięta z młodości (co często wykorzystuje w twórczości). Precyzyjny język i skupienie na jednym wątku sprawiają, że książkę czyta się jak przewrotną przypowieść.

„Nemezis" może też budzić skojarzenia z filmem braci Coen „Poważny człowiek". Obydwie historie rozgrywają się w niewielkich społecznościach amerykańskich Żydów. W końcu Roth i Coenowie w takich się wychowali. Zarówno bohater powieści Bucky Cantor, jak i Larry Gopnik z filmu stają się ofiarami losu. Zaczyna nurtować ich podobna myśl: czy wszystko jest tylko absurdalnym zbiegiem okoliczności, czy może opatrzność poddaje mnie okrutnej próbie.

Newark w stanie New Jersey, rok 1944. Prawie wszyscy młodzi mężczyźni w okolicy wyjechali na wojnę. Jednym z tych, którzy zostali, jest Bucky Cantor – choć sportsman, to wykluczony z wojska z powodu wady wzroku. Pracuje jako opiekun szkolnego boiska, gdzie bawią się dzieci spędzające lato w mieście.

Zobacz na Empik.rp.pl

Pozostało 90% artykułu
Literatura
Stanisław Tym był autorem „Rzeczpospolitej”
https://track.adform.net/adfserve/?bn=77855207;1x1inv=1;srctype=3;gdpr=${gdpr};gdpr_consent=${gdpr_consent_50};ord=[timestamp]
Literatura
Reiner Stach: Franz Kafka w kleszczach dwóch wojen
Literatura
XXXII Targi Książki Historycznej na Zamku Królewskim w Warszawie
Literatura
Nowy „Wiedźmin”. Herold chaosu już nadchodzi
Materiał Promocyjny
Bank Pekao wchodzi w świat gamingu ze swoją planszą w Fortnite
Literatura
Patrycja Volny: jak bił, pił i molestował Jacek Kaczmarski