Berlinale: Najlepsze scenariusze pisze życie

Szok. To reakcja na norweski „U-July 22”. Film Erika Poppego trwa półtorej godziny. Najpierw jest krótkie wprowadzenie. Jeszcze przed czołówką obrazy wybuchu przy budynkach rządowych w Oslo. Potem letni obóz Partii Pracy na norweskiej Utoi, dokąd przyjechało 500 młodych ludzi. Setki namiotów, rozbawiona młodzież. Od odgłosu pierwszego wystrzału wszystko toczy się w naturalnym czasie. To 72 minuty, w których Anders Breivik zabił 77 osób, a dalszych 100 poważnie zranił.

?Zapis nienawiści

Poppe z kamerą towarzyszył jednej 17-letniej dziewczynie. Przerażonej, uciekającej przed mordercą, szukającej swojej młodszej siostry. Kaja jest postacią fikcyjną, ale jej los stanowi zbitkę relacji tych, którzy te tragiczne 72 minuty przeżyli.

Norweski reżyser nie zrobił filmu o terroryście. Sam Breivik pojawia się na ekranie raz, widać go z bardzo daleka. Słychać tylko strzały. I krzyk ofiar.

„U-July 22” pokazuje za to strach, bezsilność, panikę, śmierć. To obraz sytuacji przekraczającej wyobrażenie: wielu uczestników obozu myśli, że trwają jakieś ćwiczenia, dopóki na własne oczy nie zobaczyli zabitych, a pomoc policji początkowo niedowierzającej dzwoniącym dzieciakom przybyła zbyt późno.

To film o najprostszych odruchach, kiedy ktoś zatrzymuje się, by być przy umierającej dziewczynie i a inny mówi do chowającej się w tę samą skalną szczelinę koleżanki: „Nie wchodź tu, bo nas zobaczy”. Ale przede wszystkim jest to film o ludziach, którzy nagle muszą zmierzyć się z nienawiścią. I o tych, którzy muszą dalej żyć, mając w pamięci potworne obrazy.

Na premierze filmu dziewczyna, która w tamtym czasie była w wieku bohaterki „U-July 22”, powiedziała: – Ta historia pokazuje, do czego może prowadzić ekstremizm. To nienawiść w najtragiczniej formie.

Inni ocaleni na pytania, czy nie za wcześnie na takie obrazy, odpowiadali: – Jeśli będziemy czekać, może być za późno. Ten znakomity, wstrząsający film nakręcony z amatorami to kino na wskroś nowoczesne.

W lekko brunatnych, spatynowanych barwach utrzymany jest natomiast „Dowłatow” Aleksieja Germana Jr. Film mniej zrozumiały na Zachodzie, ale ogromnie ważny, zwłaszcza dla naszej części Europy.

Rosyjski dysydent

Siergiej Donatowicz Dowłatow zmarł w 1990 roku w Nowym Jorku. Był przedstawicielem tzw. trzeciej fali rosyjskiej emigracji, dziennikarzem i pisarzem, autorem kilku powieści i zbiorów opowiadań. Dziś w Rosji uznawany jest za znakomitego artystę, ale w latach 70. uchodził za dysydenta. Cenzura zatrzymywała jego książki, a pisma i wydawnictwa odmawiały z nim współpracy.

Akcja „Dowłatowa” toczy się w Leningradzie w ciągu pięciu listopadowych dni 1971 roku. German cofnął się do czasu, w którym nie było wolności słowa, trwały represje w stosunku do niezależnych artystów, a przecież sztuka, ta cenzurowana, kaleczona i zakazana, odgrywała ogromną rolę.

Stworzył fascynujący obraz rosyjskiej inteligencji. Sportretował ludzi szykanowanych przez władzę, jak Dowłatow czy Josef Brodski, ale silnych i znających własną wartość. Trwających przy własnych ideałach i pozostający sobą mimo wysokiej ceny, jaką muszą za to płacić. German nie ukrywa, że zrobił film-ostrzeżenie, by nie powtórzył się czas zamykania ust ludziom myślącym „nieprawomyślnie”.