Urzędnicy aresztowali buławę hetmana Branickiego. Od trzech lat leży w magazynie

Oto opis z rejestru strat wojennych: „Buława hetmańska – data powstania połowa XVII wieku, długość: 60,8 cm, długość sztyletu 41 cm, materiał – kamienie szlachetne, stal, złoto”. Należała do jednego z najpotężniejszych XVIII-wiecznych arystokratów Jana Klemensa Branickiego. Jej wartość materialna oszacowana została przez rzeczoznawcę na 3 mln zł, ale niematerialna – jest bezcenna. – Rangą porównywalna jest do Szczerbca – mówi „Rz” prok. Marek Piegat z Prokuratury Rejonowej Poznań-Grunwald. Szczerbiec to miecz koronacyjny polskich królów przechowywany w skarbcu na Wawelu.

Buławę kilka lat temu kupił Maciej Downar-Dukowicz, znany poznański kolekcjoner dawnej broni. W 2022 r. do jego mieszkania zapukali  policjanci wraz z urzędnikiem ministerstwa kultury i nakazali wydać buławę. – Od trzech lat sprawą zajmuje się prokuratura, a ja nie mam swojej własności – opowiada nam kolekcjoner.

Czytaj więcej

Polityka

Odzyskane dzieła sztuki tylko dla państwa. Co z interesem spadkobierców?

Odzyskane dzieła sztuki utracone w czasie wojny trafiają do publicznych zbiorów, chociaż są do ni...

Dlaczego policja zabiera kolekcjonerowi buławę hetmańską?

Co było przyczyną odebrania mężczyźnie zabytku? – Buława hetmańska pochodząca z kolekcji Ordynacji Krasińskich znajduje się w bazie strat wojennych Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Została zabezpieczona jako dowód rzeczowy w postępowaniu karnym prowadzonym przez Prokuraturę Rejonową Poznań-Grunwald w sprawie o podejrzenie popełnienia czynów z art. 291 par. 1 k.k. w zw. z art. 294 par. 2 k.k. – lakonicznie informuje „Rz” Piotr Jędrzejowski, rzecznik resortu kultury.

Cytowane przepisy kodeksu karnego dotyczą umyślnego paserstwa dóbr o szczególnym znaczeniu dla kultury. Rzecznik ministerstwa uchyla się jednak od odpowiedzi na nasze pytanie, co było przyczyną podejrzenia, że w tym przypadku doszło do przestępstwa.

Prokurator Marek Piegat informuje nas z kolei, że nadzoruje prowadzone przez Komendę Wojewódzką Policji w Poznaniu postępowanie przygotowawcze „w sprawie nabycia buławy hetmana Jana Klemensa Branickiego uzyskanej za pomocą czynu zabronionego – zaboru w celu przywłaszczenia dokonanego przez nieustaloną osobę w trakcie działań wojennych po 1941 r., które to mienie stanowi przedmiot o szczególnym znaczeniu dla kultury”. Postępowanie zostało formalnie wszczęte 21 marca 2022 r.

– Na obecnym etapie śledztwa znajduje się ono w fazie in rem – nie postawiono nikomu zarzutów – wyjaśnia nam prok. Marek Piegat. – Przedmiot został dobrowolnie wydany przez ówczesnego posiadacza na wezwanie funkcjonariuszy w trakcie prowadzonych czynności. Postanowieniem z 1 kwietnia 2022 r. buława została uznana za dowód rzeczowy w sprawie. Na skutek wniesionego przez posiadacza buławy zażalenia na czynność jej zatrzymania, Sąd Rejonowy Poznań-Grunwald i Jeżyce w Poznaniu uznał przeprowadzone zatrzymanie za zasadne, legalne i prawidłowe – podkreśla prokurator. I precyzuje, że buława do chwili „jej ujawnienia w wyniku czynności postępowania była obiektem uznanym za utracony w trakcie działań wojennych w przebiegu II wojny światowej i zarejestrowanym pod numerem 59850 w bazie dzieł utraconych prowadzonej przez MKiDN”.

Czytaj więcej

Historia

Do Polski wróci zaginiony prezent Napoleona - unikatowa strzelba myśliwska hrabiego Krasińskiego

Ministerstwo Kultury podpisało porozumienie z The Cleveland Museum of Art, dzięki czemu do Polski...

Teraz obiekt ten jest zabezpieczony w Muzeum Narodowym w Poznaniu, nie jest eksponowany.  

Czym była kolekcja ordynata Krasińskiego?

Staraliśmy się odtworzyć losy buławy, która pochodziła z kolekcji Ordynacji Krasińskich. Podstawą kolekcji historycznego oręża stały się gromadzone od początku XIX wieku zbiory gen. Wincentego Krasińskiego. „Kładąc główny nacisk na militaria, zbierał w zasadzie wszystko, co miało znaczenie historyczne i pamiątkowe. W warszawskim pałacu Czapskich zgromadził wspaniałą kolekcję historycznego oręża, dokumenty, grafiki, dzieła rzemiosła artystycznego i ciekawą galerię obrazów” – pisał o kolekcji Jarosław Pych w piśmie „Cenne Bezcenne”.

W 1909 r., po śmierci ostatniego ordynata z linii opinogórskiej – Adama Krasińskiego, zarząd nad zbiorami przejął Edward Krasiński z Radziejowic, który zdecydował o budowie nowego gmachu przy ul. Okólnik 9 w Warszawie. Budynek został dokończony dopiero w 1928 r. Krasiński stworzył w nim m.in. imponującą zbrojownię, w której być może była eksponowana buława hetmana Klemensa Branickiego.

Po wybuchu wojny ordynat Adam Krasiński został internowany przez Niemców w Opinogórze. Okupanci już na przełomie jesieni i zimy 1939/40 roku wywieźli niektóre zabytki do Berlina, m.in. dwa miecze wikingów i dwa topory paradne. W kwietniu Krasiński 1940 r. został aresztowany i trafił do obozu koncentracyjnego w Dachau, gdzie zmarł.

W listopadzie 1940 r. część zbiorów przeniesiono do budynku Muzeum Narodowego w Warszawie, gdzie Niemcy urządzili składnicę zabytków przeniesionych z różnych muzeów. Największy rabunek i niszczenie zabytkowych obiektów miał miejsce w trakcie i po zakończeniu powstania warszawskiego. Wówczas to poszczególne obiekty rabowali żołnierze Wehrmachtu. Pozostałą część zabytków zapakowano w skrzynie i wywieziono pociągiem do Niemiec, ale tam część z nich uległa zniszczeniu lub zaginęła.

– Ocalałych 19 skrzyń znaleźli w kwietniu 1945 r. żołnierze 6. Amerykańskiej Dywizji Pancernej w wiejskiej szopie nieopodal Chemnitz w Saksonii – opisuje Jarosław Pych. Przedmioty te zostały przekazane do Neapolu, gdzie miało siedzibę Muzeum Polowe 2. Korpusu Polskiego.

Jesienią 1946 r. trafiły do Wielkiej Brytanii i początkowo umieszczono je w składnicy muzealnej Banknock w Szkocji. W latach 60. XX wieku zostały przekazane do Instytutu Polskiego i Muzeum gen. Sikorskiego w Londynie. – W Londynie – wskazuje Jarosław Pych – zdeponowanych jest według różnych szacunków od 120 do 238 eksponatów pochodzących ze zbrojowni.

Inne eksponaty pochodzące z ordynacji Krasińskich zostały odnalezione już po wojnie, m.in. w Świdnicy i na zamku Fischhorn w Austrii.

W jaki sposób buława Branickiego znalazła się w Polsce?

Aresztowaną buławę Branickiego kolekcjoner i miłośnik broni Maciej Downar-Dukowicz kupił od Kacpra K. (prosi o niepodawanie nazwiska). Mężczyzna tłumaczy nam pochodzenie zabytku: – Buławę ze zbiorów Ordynacji Krasińskich nabył mój dziadek hrabia Karol Lubicz-Orłowski, kolekcjoner poloników. Wszystko wskazuje na to, że kupił buławę od Krasińskich w Londynie w latach 50.–60. XX wieku. W każdym razie mój dziadek, oficer Wojska Polskiego i „Dwójki” nie kupiłby niczego od Niemców po wojnie. Nigdy w Niemczech nie bywał i kupował artefakty w domach aukcyjnych lub od Polaków bezpośrednio – opowiada. – Wraz z innymi polonikami buława trafiła do Argentyny, bo dziadek był po matce Argentyńczykiem, prawnukiem prezydenta Argentyny Salwadora Marii del Carril. Po śmierci dziadka w 1990 r. w wyniku działów rodzinnych buława trafiła do synowej Karola Orłowskiego, Danili Pallavicino-Orłowskiej, która podarowała buławę mnie, a którą następnie kupił ode mnie Maciej Dukowicz – opisuje drogę tego wyjątkowego artefaktu do Polski Kacper K. 

Kolekcjoner gotowy na kompromis

Nasz rozmówca podkreśla, że buława nigdy nie była ukrywana, a policja aresztowała ją prewencyjnie, „z góry zakładając, że jest kradziona i pochodzi z szabru z okresu powstania 1944”. – Moje oświadczenia i wyjaśnienia, że buława nie była kradziona, a pan Dukowicz zakupił ją w dobrej wierze, nic nie dały – mówi Kacper K. – Państwo polskie z założenia uważa swych obywateli za złodziei. Zakłada, że obywatele kłamią zawsze. Państwo uzurpuje sobie prawo do kradzieży ruchomości prywatnych obywateli polskich, gdy tylko ruchomość znajdzie się na terenie Polski – uważa.

Maciej Downar-Dukowicz dodaje, że byłby gotowy iść na kompromis albo sprzedać buławę do polskiego muzeum lub przekazać ją w depozyt. Niedawno przekazał do kolekcji Muzeum Zamku w Janowcu miecz z XV wieku, XVII-wieczny arras pochodzący z francuskiej miejscowości Aubusson oraz księgę z drugiej połowy XVII wieku, będącą kroniką i zbiorem rycin.