Rząd bezskuteczny w sprawie likwidacji Funduszu Kościelnego. Ujawniamy kulisy

Zaledwie dwa posiedzenia w ciągu 16 miesięcy oraz nierealne z punktu widzenia interesów państwa pomysły ministerstw na likwidację Funduszu Kościelnego – tak w skrócie można podsumować prace Międzyresortowego Zespołu do spraw Funduszu Kościelnego. Powołał go w styczniu 2024 r. premier Donald Tusk, by zrealizować obietnicę wyborczą Koalicji Obywatelskiej z 2023 r. – likwidacji archaicznego i kosztownego dla budżetu państwa Funduszu, który pokrywa składki emerytalne dla księży i zakonników oraz ich ubezpieczenie zdrowotne. Na czele zespołu stanął szef MON i wicepremier Władysław Kosiniak-Kamysz. 

W tym roku Fundusz pochłonie rekordowe 257 mln zł (składki na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne osób duchownych to 246 mln zł) i jest, jak pisała „Rz”, poza kontrolą państwa. Z dokumentów, które poznaliśmy, wynika, że zespół rozpoczął prace nad trzema propozycjami zmian: odpisem podatkowym w wysokości 0,5 proc., gwarancjami emerytalnymi dla osób duchownych (na wzór gwarantowanej minimalnej emerytury dla nieaktywnych zawodowo matek z czwórką lub więcej dzieci) oraz zobowiązaniami związków wyznaniowych do partycypowania w tych kosztach. Opracowano również „wstępne propozycje rozwiązań w zakresie pozostałych zadań, na które wydatkowane są środki Funduszu Kościelnego, tj. utrzymania i odbudowy kościołów oraz działalności charytatywno-opiekuńczej”.

Czytaj więcej

Prawo w Polsce

Co z ustawą Lewicy ws. Funduszu Kościelnego? Nieoficjalnie: rząd mówi „nie"

Do wyborów rząd z pewnością nie zajmie się projektem Lewicy dotyczącym likwidacji Funduszu Koście...

Odpis podatkowy? Nierealny. Koszty pozostaną po stronie państwa i będą większe niż obecnie Fundusz Kościelny

„Rzeczpospolita” wystąpiła do członków zespołu, a więc ministerstw, o dokumenty w tej sprawie. Okazuje się, że forsowany przez rządowych polityków, m.in. ministra Kosiniaka-Kamysza czy Szymona Hołownię, pomysł odpisu podatkowego dla Kościołów w wysokości 0,5 proc. nie ma szans na realizację. Co więcej, jest to rządowy pomysł sprzed dekady wypracowany przez zespół ministra Michała Boniego wraz ze stroną kościelną w czasach pierwszych rządów Platformy. Odpis 0,5 proc. dla Kościołów i związków wyznaniowych znalazł się w projekcie nowelizacji ustawy o zmianie ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, ale w 2013 r. został wycofany z prac legislacyjnych Rady Ministrów. Nie trafił wówczas nawet do Sejmu.

Opinia Ministerstwa Finansów, która powstała w sierpniu 2024 r. („Rz” otrzymała ten dokument na mocy ustawy o dostępie do informacji publicznej), gdzie wyliczono koszty rządowych pomysłów, jest miażdżąca. „Model utrzymuje sposób finansowania określonych wydatków z budżetu państwa tylko, że w znacznie kosztowniejszej wersji” – pisze Hanna Majszczyk, wiceminister finansów, o odpisie podatkowym dla Kościołów. Według Ministerstwa Finansów „odpis na kościoły mógłby mieć maksymalne skutki finansowe dla budżetu państwa znacząco przekraczające obecny poziom finansowania. Przyjęcie takiego rozwiązania spowoduje, że nie nastąpią zmiany w oczekiwanym zakresie” – czytamy w opinii, której autorzy dodają, że „finansowanie tego zadania w proponowanej formule (przez MSWiA) zmieni tylko formę przekazania środków, ale nadal pozostawi finansowanie tego zadania (finansowanego obecnie z Funduszu Kościelnego) ze środków publicznych” – pisze wiceminister Hanna Majszczyk. 

Dlaczego tak jest? Okazuje się bowiem, że „nie każdy członek kościoła/związku wyznaniowego jest podatnikiem podatku PIT (wyłączeni z tego podatku są np. rolnicy)”, poza tym „nie każdy podatnik podatku PIT płaci ten podatek”. Bo korzystają z ulg podatkowych, tzw. PIT-0, np. z ulgi dla młodych czy dla seniorów lub „w wysokości nieprzekraczającej kwoty wolnej, gdyż w ich przypadku podatek należny wynosi 0 zł”.

Skala jest ogromna, według danych z rozliczenia podatku PIT za 2022 r., które przytacza Ministerstwo Finansów, aż u 47 proc. podatników składających zeznania podatkowe nie wystąpił podatek należny – nie mogliby więc skorzystać z odpisu na Kościół. Poza tym nie każdy podatnik, który może to zrobić, korzysta z tego. Według danych z 2022 r. po tę możliwość sięga 84 proc. podatników, którzy mogą taki odpis zrobić. Hanna Majszczyk: „Podobnie może być w przypadku odpisu na kościół/związek wyznaniowy”.

Odpis dla Kościołów byłby także kosztowny w obsłudze – musiałby nastąpić wzrost zatrudnienia w administracji skarbowej oraz wyposażenie Krajowej Administracji Skarbowej w dodatkowe narzędzia informatyczne oraz sprzęt. Czas na stworzenie nowego rozwiązania systemowego wyniósłby minimum dziewięć miesięcy, a dodatkowe koszty poniósłby także ZUS. Poza tym rozwiązanie nie będzie dotyczyło dużej rzeszy wiernych, którzy nie są podatnikami podatku PIT. Dlatego trudno przewidzieć wysokość środków, które w danym roku trafią do Kościołów/związków – ich wysokość uzależniona jest od indywidualnych decyzji podatników. „Zakładane w propozycji MSWiA uzupełnienie ewentualnych niedoborów środków z odpisu z podatku dotacją z budżetu państwa dodatkowo potwierdza, że w dalszym ciągu będzie miało miejsce finansowanie składek duchownych ze środków publicznych” – pisze Ministerstwo Finansów.

Wydatki na odbudowę Kościołów? Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej proponuje fundusz, który nie ma na to środków

Agnieszka Dziemianowicz-Bąk, minister rodziny, pracy i polityki społecznej, zaproponowała, aby ciężar wydatków na utrzymanie i odbudowę Kościołów (obecnie w Funduszu Kościelnym) przejął Narodowy Fundusz Ochrony Zabytków. Również ten pomysł jest kompletnie nierealny. „Narodowy Fundusz Ochrony Zabytków na 2024 r. ma zaplanowane przychody w wysokości jedynie 840 tys. zł, których źródłem są głównie administracyjne kary pieniężne i nawiązki” – wylicza wiceminister Majszczyk i podkreśla, że „bardzo niskie przychody Funduszu wydają się być argumentem przemawiającym za rozważeniem jego likwidacji, nie zaś wskazującym na zasadność poszerzania jego zadań”. Według Ministerstwa Finansów „ewentualne przyjęcie proponowanego przez MRPiPS takiego rozwiązania wiązałoby się z koniecznością zapewnienia dodatkowego źródła przychodów dla Funduszu z budżetu państwa” . 

Podobnie jest z drugą propozycją minister rodziny, by wydatki na wykonywanie działalności charytatywno-opiekuńczej były pokrywane z Funduszu Wspierania Organizacji Pożytku Publicznego. „Propozycja ta wiąże się z przekazywaniem dotacji z budżetu państwa. Należy zauważyć, że Fundusz od czasu jego utworzenia, tj. od 2016 r., tylko w 2022 r. zrealizował zadania, do których został powołany. W pozostałym okresie jedynie gromadził środki. Stan środków pieniężnych na koniec roku 2023 wyniósł jedynie 262 tys. zł, przy zrealizowanych przychodach 82 tys. zł. Planowane na 2024 r. przychody wynoszą 95 tys. zł” – wylicza resort finansów. Co więcej, transfer środków z budżetu państwa na działalność charytatywną Kościołów może być niezgodny z prawem.

Resort rodziny zaproponował zmodyfikowaną wersję odpisu podatkowego na ubezpieczenie społeczne duchownych – 100 proc. podstawy tylko za członków zakonów kontemplacyjnych, klauzurowych i misjonarzy, a 50 proc. za pozostałych duchownych. Ministerstwo Finansów również oceniło ją negatywnie: „Propozycja obarczona jest wadą podobnie jak przedstawiona przez MSWiA”.

Opinia ministra finansów kończy się konkluzją: „prace nad propozycjami, które zmierzają do wprowadzenia odpisu podatkowego, nie powinny być kontynuowane”.

Inne propozycje? Są nawet dwukrotnie droższe od Funduszu Kościelnego

Co z innymi propozycjami, które zaproponował zespół Władysława Kosiniaka-Kamysza, w tym pomysł, by duchownych objąć gwarancją emerytur na wzór programu „Matka 4+”, a więc rodzicielskich świadczeń uzupełniających dla kobiet, które urodziły co najmniej czwórkę dzieci? Takiej opinii nie ma w dokumencie resortu finansów, co wskazywać może na to, że forsowano wyłącznie sprawę odpisu podatkowego.

Policzyliśmy sami, jaki byłby to koszt dla budżetu państwa. W 2023 r. Fundusz Kościelny – według danych z MSWiA przygotowanych dla „Rz” – sfinansował składki emerytalne dla blisko 23,5 tys. osób. Rodzicielskie świadczenie uzupełniające („Matka4+”) daje gwarancję minimalnej emerytury, która dziś wynosi 1780,96 zł brutto. Wychodzi blisko 42 mln zł na miesiąc, a rocznie to ponad 503 mln zł, zatem dwukrotnie więcej, niż dziś wynosi Fundusz Kościelny.

Co z trzecią propozycją, a więc by składki emerytalne i zdrowotne dla duchownych w całości zaczął finansować sam Kościół? Związków wyznaniowych nawet o to nie zapytano. „Międzyresortowy Zespół ds. Funduszu Kościelnego jest instytucją rządową. Konferencja Episkopatu Polski nie otrzymała do tej pory konkretnych propozycji zmian do dalszych konsultacji” – odpowiada nam Biuro Prasowe KEP.

Fundusz Kościelny dawno spełnił swoje zadania. Dlaczego więc państwo wciąż utrzymuje go przy życiu?

Fundusz Kościelny powstał w 1950 r. jako forma rekompensaty dla Kościołów za przejęte przez państwo nieruchomości ziemskie w czasach PRL. Szkopuł w tym, że znaczną część ziem lub rekompensat finansowych rząd wypłacił Kościołom lub zwrócił zagrabione mienie w ramach powołanej w 1989 r. Komisji Majątkowej – najwięcej otrzymał Kościół katolicki. W raporcie z jej prac z 2010 r. czytamy m.in., że w ciągu 20 lat Komisja Majątkowa przekazała instytucjom kościelnym 65 537 ha (a de facto o wiele więcej, bo Agencja Nieruchomości Rolnych przekazała 76 000 ha, a Lasy Państwowe kolejne 4000 ha). Jako rekompensatę i odszkodowania za zabrane nieruchomości otrzymały one 143,5 mln zł. Ponadto Kościół odzyskał 490 budynków wartych ok. 5 mld zł. Komisję Majątkową zlikwidowano z powodu ujawnionych patologii – m.in. nie weryfikowano wycen gruntów przedstawianych przez stronę kościelną, a także istniały liczne braki w dokumentacji (np. w 1994 r. krakowscy cystersi otrzymali działki, a dziesięć lat później otrzymali za to samo 66 mln zł rekompensaty, co ujawniła „Rz”).

Czytaj więcej

Kraj

Tajemniczy czarodziej od gruntów Kościoła

Były esbek Marek Piotrowski niezwykle skutecznie odzyskuje mienie dla zakonów i parafii. Kontakty...