Kozubal: Sprawa kolekcji Czartoryskich: Bronię odwagi Glińskiego

Dość przypomnieć, że wcześniej Lech Wałęsa obiecywał każdemu po 100 milionów, a aferzystom wygrażał, że puści ich w skarpetkach. Nic z tego nie wyszło. O tych pustych sloganach przypominamy sobie dzisiaj, słuchając piosenki Kazika Staszewskiego, który jak rasowy publicysta przypomina Wałęsie o wyborczych obietnicach.

„Nie wiem, czy wicepremier Piotr Gliński był tak naiwny, że przekazał Fundacji Książąt Czartoryskich 100 mln euro, wierząc – jak zapewniali arystokraci przed kamerami – że pieniądze te posłużą polskiej kulturze. Może po prostu oczarowały go książęce tytuły. Tym gorzej" – napisała Zuzanna Dąbrowska.

Ja się z tym nie zgadzam. Dlaczego?

Warto przypomnieć kontekst podjęcia decyzji wicepremiera Glińskiego o zakupie kolekcji Czartoryskich. Jesienią 2016 r. już od kilku lat w miejscu stała sprawa odnowienia i rozbudowy krakowskiego muzeum XX Czartoryskich, a eksponaty tułały się po różnych muzeach, albo leżały w magazynach. Sama „Dama z gronostajem" Leonardo da Vinci eksponowana była na Wawelu. Wokół tej kolekcji co i rusz powstał niepokój, jakie będą jej dalsze losy. Za jej wykupieniem opowiadali się liczni muzealnicy. Tym bardziej, że dalszy los kolekcji był niepewny. Pojawiały się i takie opinie, że najcenniejsze obrazy mogą zostać wypożyczone do galerii zagranicznych i nie wiadomo kiedy powrócą pod Wawel.

Rozstrzygnięciem sprawy, czyli sprzedażą kolekcji zainteresowany był też książę Adam Karol Czartoryski (człowiek, który wychował się za granicą, nie znał nawet języka polskiego, w zasadzie z Polską łączy go nazwisko). Opowiadał mi, że już nie ma sił walczyć o pieniądze na remont muzeum, o tym, że instytucje rządowe nie chcą wspierać finansowo odbudowy tej placówki. Na to nakładały się naciski zgromadzonych wokół niego bliskich osób, aby coś wreszcie zrobić z tą sprawą.

Wicepremier Gliński wstrzelił się w punkt. Budżet państwa zaoszczędził na anulowaniu kupna śmigłowców dla wojska, pieniądze mogły przepaść, rok budżetowy się kończył. Dlatego rozmowy toczyły się bezpośrednio pomiędzy księciem i wicepremierem. Padła konkretna kwota, zaznaczmy - niezbyt wysoka, uzgodniono też kwestie przyszłych roszczeń. Kolekcja gromadzona przez 200 lat przez Czartoryskich obejmowała 80 tys. muzealiów. Wartość zbioru – choć trudna do oszacowania, bo przez wielu uznana za bezcenną – szacowana była na 8 mld zł. Najcenniejszy obiekt – „Dama z gronostajem" Leonarda da Vinci – ubezpieczony był na ok. 350 mln euro.

Pod koniec roku umowa została podpisana. Książę Czartoryski zrezygnował m.in. z roszczeń do innych nieruchomości. Kolekcja trafiła pod skrzydła państwa za 100 mln euro. Dzisiaj znajduje się w zasobach Muzeum Narodowego w Krakowie.

Stawiam tezę, że gdyby nie decyzja Glińskiego podjęta zimą 2016 r. dzisiaj nie emocjonowaliśmy się „mydlaną operą", czyli sporem - w zasadzie o pieniądze, pomiędzy córka a ojcem, ale mielibyśmy poważny spór prawny, który rozlewałby się znowu w mediach całego świata, o to czy kolekcję można podzielić, sprzedać, albo niektóre eksponaty wywieźć za granicę.

Bo wbrew twierdzeniom przeciwników transakcji, nie była ona właściwie zabezpieczona. Przypomnę, że rok temu w hiszpańskiej gazecie „ABC" książę Czartoryski stwierdził, że w trakcie negocjacji doszło do „układu z ministerstwem". „Naród polski, w świetle obecnego prawa, ma prawo konfiskować wszystko, co uznaje za mające znaczenie historyczne dla kraju, jeśli jest źle utrzymywane. Ja miałem nad głową miecz Damoklesa: mogli mi skonfiskować wszystko. I wówczas powtórzyłaby się historia jak za czasów nazizmu i komunizmu. Rząd polski chciał zamknąć umowę przed końcem roku z racji na rozliczenia krajowe. W ciągu jednego miesiąca dokonano tego, co powinno było zająć sześć miesięcy" – opisał arystokrata.

Oczywiście Gliński zaprzeczył jakoby miał kogokolwiek szantażować. Ale. Zwracam uwagę na fragment oświadczenia, które kilka dni temu opublikowało ministerstwo kultury w kontekście postulatu wpisania kolekcji na Listę Skarbów Dziedzictwa. „Ustawa o ochronie zabytków, w szczególności przepisy dotyczące Listy Skarbów Dziedzictwa bezpośrednio nie dawały rzeczywistej ochrony integralności całej historycznej kolekcji Książąt Czartoryskich, a w skrajnym przypadku obligowały Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego do wypłaty odszkodowania szacowanego na wiele miliardów złotych. W tej sytuacji jest oczywiste, że najkorzystniejszym dla Polski rozwiązaniem był wykup całości kolekcji, wraz z roszczeniami do nieodnalezionych jeszcze jej elementów oraz nieruchomościami, z rąk prywatnych przez Skarb Państwa za cenę stanowiącą kilka procent wartości rynkowej zbiorów".

Nie dziwię się ks. Czartoryskiemu i jego nieufności wobec państwa polskiego. Bo czego ziemianie doświadczyli w czasie PRL –u? Zaraz po wojnie komuniści skonfiskowali ich dobra, a ich samych wsadzali do więzień i łagrów, lub tylko usuwali z dworów i pałaców. Robili to pod pozorem wprowadzania reformy rolnej.