Spór z KE. Groźby finansowe zamiast dialogu

Polska ma do środy przesłać odpowiedź na list Komisji Europejskiej (KE) proszący o wyjaśnienia w sprawie uchwał niektórych polskich samorządów o strefach wolnych od ideologii LGBT. Jeśli odpowiedź nie będzie satysfakcjonująca, to te samorządy mogą stracić ponad 120 mln euro z instrumentu ReactEU. To pieniądze ze starego budżetu na lata 2014–2020 przeznaczone na bieżące wydatki na walkę z pandemią. Wcześniej z tego samego powodu samorządy straciły pieniądze na tzw. umowy bliźniacze.

Czy fundusze przepadną

Komisja każde kolejne wypłacane Polsce pieniądze zaczyna oglądać przez lupę „równościową". Jeśli nie będzie miała pewności braku dyskryminacji, to może też zawiesić wypłatę znacznie większych unijnych środków z budżetu na lata 2021–2027. Może zastosować metodę taką jak dotychczas, czyli nie orzeknie z góry, że pieniądze się nie należą, ale wstrzyma ich transfer.

Sprawa dotyczy pięciu polskich województw: małopolskiego, lubelskiego, świętokrzyskiego, łódzkiego i podkarpackiego. Nie jest przesądzone, że utracone przez nie środki w ogóle by przepadły. Możliwe, że Polska mogłaby je przesunąć dla innych regionów czy na inne programy finansowane z unijnych funduszy, ale to nie jest jeszcze zdecydowane.

To kolejna odsłona sporu Polski z Brukselą o wartości i praworządność. W ubiegłym tygodniu KE zagroziła karami finansowymi za niewykonywanie zarządzenia TSUE o środkach tymczasowych z 14 lipca, które zobowiązują Polskę do zamrożenia Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego do czasu wydania przez unijny sąd ostatecznego orzeczenia.

Didier Reynders, unijny komisarz ds. sprawiedliwości, na łamach dziennika „Financial Times" postulował nawet milion euro kary za każdy dzień zwłoki. Jednak formalnie Komisja żadnej sumy nie zaproponowała, a więc TSUE określi ją, kierując się wyłącznie własną analizą.

Nieoficjalnie wiadomo, że Reynders jest jastrzębiem, jeśli chodzi o praworządność, i już dawno postulował radykalne działania wobec Polski. Bardziej koncyliacyjne są: wiceprzewodnicząca Věra Jourová, odpowiadająca za wartości, a więc też dialog z Polską w sprawie praworządności, a przede wszystkim przewodnicząca Ursula von der Leyen.

Z nieoficjalnych informacji „Rzeczposplitej" wynika jednak, że nawet umiarkowana niemiecka szefowa Komisji traci powoli cierpliwość. Widać to zresztą po decyzjach KE. Po pierwsze, wstrzymywanie akceptacji krajowego planu odbudowy, który jest podstawą do wypłaty 24 mld euro dotacji i 12 mld euro pożyczek. Po drugie, wspomniany wniosek do TSUE o kary finansowe za niewykonanie zarządzenia o środkach tymczasowych z 14 lipca i równolegle list do Polski, z możliwością następnie kolejnego wniosku o kary finansowe, za niewykonanie orzeczenia TSUE z 15 lipca.

– Okoliczności się zmieniły, przyszły wyroki TSUE. W Unii to jest świętość i nie zostawiają one Komisji pola manewru – mówi nieoficjalnie nasz rozmówca w unijnych instytucjach.

Powód determinacji KE

Optykę zmienił też wyrok TK w Warszawie z 14 lipca, kwestionujący kompetencje unijnego Trybunału w sprawie sądownictwa, oraz fakt, że rząd wnioskuje do TK o stwierdzenie wyższości prawa krajowego nad UE. I choć spór z TK nie jest precedensem w UE – w Niemczech kompetencje TSUE kwestionował tamtejszy sąd konstytucyjny, a we Francji najwyższy sąd administracyjny, to jednak Komisja podkreśla podstawową różnicę. Inaczej niż w Polsce w tych dwóch krajach to nie rząd był inicjatorem tego procesu. Istnieje niebezpieczeństwo, że jeśli takie zachowanie zostanie pozostawione bez reakcji, to inne kraje też mogą kwestionować kompetencje TSUE w sprawach dla nich wygodnych.

Nasi rozmówcy w Brukseli podkreślają też, że rząd nie szukał kompromisu i ani jego odpowiedź na listy Komisji w sprawie wyroków TSUE, ani spotkanie premiera Morawieckiego z wiceprzewodnicząca KE Jourovą w Warszawie nie dawało nadziei na poprawę sytuacji.