Organizacje pozarządowe ujawnią wykorzystanie publicznych pieniędzy

Takie m.in. zmiany wprowadziła ustawa z 5 sierpnia 2015 r. o zmianie ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie oraz ustawy o fundacjach (dalej ustawa nowelizująca), która weszła w życie 24 września.

Dostęp do informacji

Jak wynika z nowych przepisów (art. 4a–4c ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie) – tzw. organizacje trzeciego sektora tj. organizacje pozarządowe oraz podmioty prowadzące działalność pożytku publicznego (z wyjątkiem stowarzyszeń jednostek samorządu terytorialnego), które wykonują zadania publiczne lub dysponują majątkiem publicznym, muszą udostępniać informację publiczną. Mogą to zrobić:

- przez ogłaszanie informacji publicznej w Biuletynie Informacji Publicznej,

- przez ogłaszanie informacji publicznej na swojej stronie internetowej albo

- na wniosek.

Planowanie współpracy

Tak jak dotychczas, organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego uchwala, po konsultacjach z organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami prowadzącymi działalność pożytku publicznego, roczny program współpracy z nimi. Ma na to czas do 30 listopada roku poprzedzającego okres jego obowiązywania. Taki program może być też wieloletni.

Jak wynika z nowych przepisów, gdy po konsultacjach właściwa rada działalności pożytku publicznego wyrazi opinię o projekcie programu współpracy, organ wykonawczy samorządu, czyli np. wójt lub burmistrz, musi ją wraz z całym projektem przekazać organowi stanowiącemu jednostki samorządu terytorialnego, czyli np. radzie gminy.

Samorządowy organ wykonawczy, nie później niż do 31 maja (dotychczas był to 30 kwietnia) każdego roku, jest obowiązany przedłożyć organowi stanowiącemu oraz opublikować w Biuletynie Informacji Publicznej sprawozdanie z realizacji programu współpracy z organizacjami trzeciego sektora za rok poprzedni (art. 5 a ust. 2 a i 3 ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie).

Nowe przepisy określają, jakie elementy powinny się znaleźć w wieloletnim programie współpracy z organizacjami z trzeciego sektora. Chodzi o ustalenie w nim:

- celu głównego i celu szczegółowego programu,

- zakresu przedmiotowego,

- okresu i sposobu realizacji programu,

- wysokości środków planowanych na ten cel.

Konkurs z wyjątkami

Administracja publiczna wspiera organizację trzeciego sektora przy wykonywaniu zadań publicznych oraz powierza wykonanie tych zadań. Odbywa się to w pierwszej kolejności po przeprowadzeniu otwartego konkursu ofert. Podobnie jak to było dotychczas, od trybu konkursu ofert można odstąpić w wyjątkowych sytuacjach, takich jak np. wystąpienie klęski żywiołowej, katastrofy naturalnej, lub gdy jest to niezbędne ze względu na ochronę życia lub zdrowia ludzkiego.

Ponadto na podstawie oferty realizacji zadania publicznego, złożonej przez organizacje pozarządowe lub organizację pożytku publicznego, np. wójt lub burmistrz, uznając celowość tego zadania, może zlecić jego realizację z pominięciem otwartego konkursu ofert, jeśli ma ono charakter lokalny lub regionalny. W takiej sytuacji wysokość dofinansowania lub całkowitych wydatków na zadanie nie mogą przekroczyć 10 tys. zł, a czas realizacji zadania nie może być dłuższy niż 90 dni.

Pamiętaj

W przypadku unieważnienia otwartego konkursu ofert organ administracji może ponownie ogłosić otwarty konkurs ofert lub zastosować tryb wynikający z innych przepisów, w tym przepisów prawa zamówień publicznych (art. 11 ust. 6 ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie).

Wykonanie zadania

Organizacje pozarządowe lub pożytku publicznego, przyjmując zlecenie realizacji zadania publicznego, zobowiązują się do wykonania go w zakresie i na zasadach określonych w umowie, która przewiduje m.in. przekazanie dotacji przez organ administracji. Umowa, o której mowa, wymaga formy pisemnej pod rygorem nieważności i może być zawarta na czas realizacji określonego przedsięwzięcia lub na czas określony, nie dłuższy niż pięć lat.

Zadanie publiczne nie może być realizowane przez podmiot niebędący stroną umowy o wsparcie realizacji lub powierzenie zadania publicznego.

Przykład

Gmina zleciła stowarzyszeniu realizację zadania publicznego pod nazwą „Wsparcie bieżącej działalności świetlicy środowiskowej – pomoc psychologiczna i socjoterapeutyczna dla dzieci i młodzieży z rodzin z problemem alkoholowym". Na powyższy cel przyznano dotację w wysokości 35 600 zł. Stowarzyszenie zobowiązało się m.in. do wykonania powierzonego mu zadania publicznego w zakresie i na warunkach wynikających z umowy i do prowadzenia niezbędnej dokumentacji.

Prezydent miasta nakazał stowarzyszeniu zwrot części dotacji wykorzystanej niezgodnie z przeznaczeniem, wypłacając wynagrodzenia m.in. dla psychologów bez odpowiedniej dokumentacji. Sprawą trafiła do sądu administracyjnego, który ustalił m.in., że czas pracy psychologa dokumentowany był listą obecności. Analiza właśnie tego dokumentu prowadzi do wniosku, że na listach obecności brak było podpisów potwierdzających odbycie dyżuru. Zdaniem sądu prezydent słusznie uznał, iż wypłacając psychologowi czy też wychowawcom wynagrodzenia w wyższej kwocie, niż wynikało to z potwierdzonego czasu pracy, stowarzyszenie wydatkowało pochodzące z dotacji środki w sposób niezgodny z jego celem. Rolą podmiotu realizującego zadanie publiczne z otrzymanej dotacji jest takie dokumentowanie prowadzonych w ramach tego zadania czynności i związanych z nimi wydatków, by organ, od którego środki te pochodzą, na podstawie przedstawionych i wiarygodnych dokumentów był w stanie powiązać każdy poniesiony wydatek z realizowanym w ramach zadania celem.

Na podstawie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Opolu z 15 września 2010 r. sygn. I SA/Op 454/10

Ustawą nowelizującą wykreślono przepis art. 16 ust. 7 ustawy o działalności pożytku publicznego, który dopuszczał zlecenie realizacji zadania publicznego wybranym – w sposób zapewniający jawność i uczciwą konkurencję – organizacjom pozarządowym lub podmiotom wykonującym działalność pożytku publicznego niebędącym stronami umowy. Takie zlecenie jest obecnie możliwe tylko, gdy umowa w sprawie zadania publicznego zezwala na wykonanie go przez inny podmiot. Sprawozdanie z wykonania zadania publicznego określonego w umowie musi być sporządzone w terminie 30 dni od dnia zakończenia realizacji projektu. Okresem sprawozdawczym jest rok budżetowy.

Organ administracji publicznej może wezwać do złożenia w roku budżetowym częściowych sprawozdań z wykonania zadania publicznego, nie wcześniej niż przed upływem 30 dni od dnia doręczenia wezwania. Z nowych przepisów (art. 18 ust. 4 i 5 ustawy o działalności pożytku publicznego...) wynika, że sprawozdanie powinno zawierać:

- szczegółowy opis wykonania zadania publicznego z uwzględnieniem osiągniętych celów oraz zrealizowanych działań,

- zestawienie wydatków poniesionych na wykonanie zadania publicznego wraz ze wskazaniem źródeł ich finansowania,

- informację o poniesionych nakładach na wykonanie zadania publicznego z podziałem na wkład osobowy i rzeczowy.

Powołanie rady

Marszałek województwa na wspólny wniosek co najmniej 50 organizacji pozarządowych oraz pożytku publicznego prowadzących działalność na terenie województwa powinien utworzyć w ciągu dwóch miesięcy od dnia wpłynięcia wniosku w tej sprawie wojewódzką radę działalności pożytku publicznego jako organ konsultacyjny i opiniodawczy. Dotychczas przepisy nie określały terminu powołania rady. Zgodnie z nowym przepisem (art. 41 a ust. 1 a ustawy o działalności pożytku publicznego) w przypadku nieutworzenia rady wojewódzkiej w terminie, o którym mowa, każdy, kto ma w tym interes prawny, może wezwać organ samorządu województwa, aby powołał wojewódzką radę działalności pożytku publicznego. Jeśli mimo to, to nie nastąpi, sprawa może być zaskarżona do sądu administracyjnego (art. 90 i 91 ustawy o samorządzie województwa).

Również organy gminy i powiatu będą miały dwa miesiące na powołanie odpowiednio – gminnych i powiatowych rad działalności pożytku publicznego. Także w tym wypadku brak aktywności organów samorządowych może spowodować zaskarżenie sprawy do sądu administracyjnego.

podstawa prawna: art. 4–4 c, 5–5a, 11–11 b, 16–16a,18, 19a, 41a, 41e ustawy z 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (tekst jedn. DzU z 2014 r., poz. 1118 ze zm.)

podstawa prawna: art. 1 ustawy z 5 sierpnia 2015 r. o zmianie ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie oraz ustawy o fundacjach (DzU z 2015 r., poz. 1339)

podstawa prawna: art. 6–23 ustawy z 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej (tekst jedn. DzU z 2014 r., poz. 782 ze zm.)

podstawa prawna: art. 101 i art. 101a ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (DzU z 2013 r., poz. 594 ze zm.)