Daniel Olbrychski – wiele twarzy artysty

Na początku aktorskiej kariery porównywano go do Jamesa Deana, Zbigniewa Cybulskiego. Ale to była tylko jedna z twarzy Daniela Olbrychskiego – ta młodzieńcza, pełna niepokoju i wewnętrznego rozedrgania. Potem przyszły następne. Każda inna. I dla każdej wydobywał z siebie inne pokłady wrażliwości, życiowych doświadczeń, ale też aktorskiej techniki. 

W filmie Roberta Wichrowskiego „Pan Olbrychski” aktor opowiada: 

– Andrzej Wajda podczas pierwszego spotkania stwierdził: „Dla mnie jest pan typowo słowiański, rozhukany, może pan grać młodego polskiego szlachcica”. I zaangażował mnie do „Popiołów”. Potem Antczak powiedział: „Dla mnie to jest pan takim typowym Nordykiem, ubiorę pana odpowiednio i będzie pan bardziej szwedzki niż król Szwecji”. A reżyser Hoffman zaczepił mnie: „Bracie kochany, dla mnie to ty nie jesteś żaden Słowianin ani Nordyk. Dla mnie po pierwsze to ty jesteś bandzior, po drugie masz w oczach chytrość i fałsz Azjaty, po trzecie to ja cię chlapnę na czarno i ty będziesz Azja”. 

A zaraz potem w dokumencie Wichrowskiego tak pięknie o Olbrychskim mówi Krzysztof Zanussi: 

– On nie może być ofiarą, bo on by się do końca bronił i walczył. 

A jednak reżyser dał mu rolę w „Życiu rodzinnym”, gdzie aktor zagrał introwertyka, kompletnie różnego od jego natury. 

Olbrychski: wspomnienia z Drohiczyna

Robert Wichrowski wraca z bohaterem swojego dokumentu do miejsc dla niego ważnych. Najpierw do Drohiczyna, gdzie po powstaniu warszawskim trafiła jego matka. Do pięknego, pełnego zieleni świata z płynącym spokojnie Bugiem i górującą nad krajobrazem Górą Zamkową. Ucząc polskiego i francuskiego w miejscowej szkole, matka Daniela prowadziła również uczniowski teatr.  Syn wówczas nie brał udziału w jej przedstawieniach. Ale to właśnie Drohiczyn jest dzisiaj jednym z ulubionych miejsc Olbrychskiego. To tutaj również aktor zabrał Andrzeja Wajdę i scenografa Allana Starskiego, gdy przygotowywali „Panny z Wilka” według prozy Jarosława Iwaszkiewicza. I tu potem galopował z Mają Komorowską przez zielone łąki, tu w zakończeniu filmu wsiadał na prom, płynący po Bugu. 

Iwaszkiewicz cenił „Panny z Wilka” i „Brzezinę”, lubił też teatr Hanuszkiewicza, z którym związany był Olbrychski. Pod koniec lat 70. Zadedykował mu wiersz. „Przyśniłeś mi się jeszcze tam, na stepie, / Gdy księżyc nad kurhanem wschodził różowym ciałem. / Widziałem cię na ulicy, w mieście, w sklepie, / W przejrzystej wodzie ciebie widziałem. / Szedłeś za mną przez całe moje długie życie / Słyszałem wciąż za sobą uparte stąpanie / Nie wiedziałem, że ciągle żyjesz ze mną skrycie / Hamlecie, młody Fauście, stary Don Juanie”. 

Ale wcześniej było warszawskie liceum i sport. Gdy Olbrychski miał grać w „Bokserze”, trenowali go najsłynniejsi polscy trenerzy – Leszek Drogosz i Feliks Stamm, który namawiał go na porzucenie aktorstwa i poświęcenie się karierze sportowca. „Do aktorstwa zawsze zdążysz wrócić” – mówił przepowiadając mu olimpijskie medale. Taki wątek pojawił się potem we „Wszystko na sprzedaż” Wajdy. 

Olbrychski wśród przyjaciół

W „Panu Olbrychskim” są wspomnienia z planów filmowych Andrzeja Wajdy (m.in. „Popiołów”, „Wszystko na sprzedaż”, „Ziemi obiecanej”), Krzysztofa Zanussiego, Jerzego Hoffmana, gdzie w kolejnych częściach trylogii Olbrychski był najpierw Azją, a potem Kmicicem. Wichrowski przypomina ogólnonarodową burzę, jaka rozpętała się, gdy ukazała się informacja, że to właśnie Olbrychski ma być bohaterem Sienkiewicza. Na głowę aktora posypały się wyzwiska i groźby, i tylko jeden z hollywoodzkich gwiazdorów zazdrościł, że żyje on w kraju, gdzie sztuka filmowa może wywołać tak żywe reakcje.

 Są wspaniałe zapisy, jak Olbrychski pracuje z Adamem Hanuszkiewiczem nad rolą Hamleta. 

Dużo jest w „Panu Olbrychskim” wypowiedzi i wspomnień reżyserów, m.in. twórcy „Blaszanego bębenka” Volkera Schloendorffa i aktorów – Andrzeja Seweryna, Mai Komorowskiej, Krystyny Jandy, Michała Żebrowskiego, ludzi, z którymi się spotykał, którzy z nim pracowali, przyjaźnili się. Są opowieści Adama Michnika o szkolnych czasach w liceum Batorego i Andrzeja Celińskiego, który przestrzega: „Dopiero jak go zabraknie, zrozumiecie, kim był”.

A wszystko to przefiltrowane jest przez osobowość i poczucie humoru Olbrychskiego. Jakże zabawna jest choćby jego anegdota „oscarowa” o przyjęciu hollywoodzkim przypominającym „te nasze bankiety z Łagowa”.