Wojna w Ukrainie to wojna o tożsamość narodową. Ratowanie dzieł sztuki

Konflikt rosyjsko-ukraiński jest nie tylko militarny, w ogromnym stopniu idzie w nim o tożsamość narodową. Z tego właśnie powodu muzea często są celami rosyjskich ataków. Ucierpiało dotąd około 120 takich ukraińskich instytucji. 480 tys. dzieł zaginęło, zostało zrabowanych albo zniszczonych – takie dane podawane przez ukraińskie Ministerstwo Kultury przytaczają autorzy filmu.

Jeden z jego bohaterów przypomina, że naziści w czasie II wojny światowej zrabowali 6 milionów artefaktów, a Rosjanie dokonali teraz, prawdopodobnie, drugiej co do wielkości grabieży dzieł sztuki.

Sztuka przed życiem

– Na początku inwazji, w 2022 r. , ratowanie dzieł sztuki w Ukrainie było spontaniczną

akcją, bo nie było gotowych regulacji na tę okoliczność – wyjaśnia Andrzej Miękus, autor dokumentu. – Powstała armia wolontariuszy złożona nie tylko z pracowników muzeów, ale i ludzi całkowicie prywatnych.

Olha Soshnikova z mieszczącego się w centrum miasta Kharkiv Historical Museum opowiada, że pięcioro ludzi w 10 dni uratowało 12 tys. artefaktów zabezpieczając je przed zniszczeniem i przygotowując do ukrycia. W filmie jest też opowieść o Muzeum Historycznym w Charkowie, które jest hubem pomagającym ratować dzieła ponad 20 muzeów i instytucji kulturalnych z regionu.

– W Kijowie poznałem profesora biomedycyny, który w czasie inwazji był kierowcą. Przez kilka miesięcy ryzykując życie przewoził dzieła, artystów. Był jednym z rzeszy walczących w ten sposób z rosyjskim agresorem – opowiada „Rz” Andrzej Miękus. – Miałem poczucie, że w tej części wojny Rosjanie już przegrali, bo doprowadzili do sytuacji, w której Ukraińcy się zjednoczyli, zrozumieli, jak ważna jest kultura: język, sztuka, literatura, architektura.

„Naprawdę czujesz własność tego, co jest w muzeum. Nie możesz tego zostawić, bo to twoja historia, twoja tożsamość” – potwierdzają wielokrotnie bohaterowie filmu.

Występująca w filmie Alevtina Kakhidze, artystka, przez 40 dni ukrywała się w piwnicy tylko z psami. Dokumentowała wojenne wydarzenia dzień po dniu pisząc i rysując na kartkach, wiedząc, że sztuka pomaga zachować pamięć o przeszłości. Front był 5 kilometrów od jej piwnicy.

kadr z filmu dokumentalnego "War on Art" Andrzeja Miękusa

Alevtina Kakhidze dokumentowała wojenne wydarzenia dzień po dniu pisząc i rysując na kartkach

Foto: mat.pras.

Wielu bohaterów filmu zamiast ukrywania się i bycia z rodziną, wybierało zabezpieczanie artefaktów i noclegi na karimatach w macierzystych muzeach.

Puste ściany w muzeach

Julia Lytvynets, dyrektor generalna Narodowego Muzeum Sztuki Ukrainy (NAMU), wraz ze swoim zespołem spędziła w ten sposób 72 dni, od pierwszego dnia inwazji pakując i ewakuując dziesiątki tysięcy dzieł sztuki ukraińskiej należących do kolekcji muzeum.

Dokument zaczyna się od oprowadzania w kijowskim Museum Khanenko mającym puste ściany – są tylko podpisy pod nieobecnymi obrazami.

– Kilka dni przed odzyskaniem przez Ukraińców Chersonia, dwa najważniejsze tamtejsze muzea, a zwłaszcza Kherson Art Museum, zostały okradzione przez Rosjan – opowiada dokumentalista. – Przyjechały ciężarówki, ogołocono kolekcję. Kiedy muzealnicy wrócili do pracy, zaczęli dostawać pytania od muzealników z różnych miejsc w Rosji, także i z Krymu. Chcieli się dowiedzieć czegoś od właścicieli o pracach, które do nich trafiły.

Promocja ukraińskiej kultury

Yulia Vaganowa, dyrektorka Muzeum Khanenko w Kijowie, opowiada historię ewakuacji swoich najcenniejszych dzieł sztuki – 16 ikon synajskich z VI-VII wieku n.e., obecnie przechowywanych w Muzeum Louvre w Paryżu. Były już także pokazywane na wystawach w Louvre-Lens, w Wilnie.

Jest i o wystawie „Eye of the Storm” (modernizm w Ukrainie 1900 – 1930), po raz pierwszy pokazanej w październiku 2022 r. w Muzeum Narodowym Thyssen-Bornemisza w Madrycie, a potem także w Kolonii, Wiedniu, Brukseli, Londynie, a ostatnio w Muzeum Sztuki w Łodzi. „Ukrywanie poprzez pokazywanie”, stało się także udaną promocją ukraińskiego modernizmu w Europie.