Unijne pieniądze dla rolników mogą trafić nie tam, gdzie trzeba

Reforma polityki strukturalnej na lata 2007 – 2013 pociągnęła za sobą zmiany w strukturze funduszy i zasadach dystrybucji środków pomocowych. Jedną ze znaczących zmian było utworzenie nowego Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW), powiązanego ze wspólną polityką rolną (WPR). O ile w perspektywie finansowej na lata 2000 – 2006 środki na rozwój obszarów wiejskich (ROW) były związane z funduszami strukturalnymi i polityką spójności, o tyle w nowych ramach finansowych na lata 2007 – 2013 EFFROW stał się częścią działu powiązanego ze wspólną polityką rolną, a przez to został oderwany od polityki spójności.

Celem ustawodawców było usprawnienie wykorzystania pomocy płynącej z tego funduszu i ułatwienie wprowadzenia zintegrowanego podejścia na obszarach wiejskich. Warunkiem powodzenia tych zmian była jednak właściwa koordynacja środków pochodzących z różnych źródeł, w szczególności zaś z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR), Funduszu Spójności (FS) i Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) oraz zapewnienie ich wzajemnego uzupełniania.

[srodtytul]Niezbędna jest strategia[/srodtytul]

Czy te zmiany poprawiły efektywność wykorzystania dostępnych środków? Powiązanie funduszy WPR ze środkami Rozwoju Obszarów Wiejskich (ROW) jest tylko pozornym uproszczeniem schematu budżetu unijnego. W istocie przyczynia się ono do oderwania środków przeznaczanych na cele pozarolnicze od polityki spójności i szeroko zakrojonej perspektywy rozwoju regionalnego, a w konsekwencji albo do dublowania niektórych celów (np. ochrona środowiska lub edukacja), albo do ich pomijania w obydwu rozdziałach. Istnieje ryzyko, że wobec istniejących ograniczeń budżetowych środki z EFRR będą w znacznej mierze wykorzystane na rozwój konkurencyjności gospodarczej skoncentrowanej w większych ośrodkach miejskich lub najaktywniej działających regionach, podczas gdy EFFROW skoncentruje swoje zasoby na poprawie konkurencyjności rolnictwa.

[wyimek]Pozorne uproszczenie unijnego budżetu może doprowadzić do dublowania się niektórych celów lub ich pomijania[/wyimek]

W tej sytuacji wydatki na wspieranie działalności pozarolniczej oraz rozwoju MŚP na obszarach wiejskich mogłyby znaleźć się na styku obydwu funduszy i pozostałyby bez pokrycia przez żaden z nich. Dotyczy to na przykład rozwoju usług użytku publicznego i inwestycji infrastrukturalnych na obszarach wiejskich, do których powinien przyczyniać się również fundusz spójności.

W tym kontekście szczególnie ważne jest więc opracowanie przejrzystej, długoterminowej strategii rozwoju obszarów wiejskich na poziomie państw członkowskich i regionów. Trzeba jasno zidentyfikować priorytety i cele w rozwoju obszarów wiejskich i odpowiednio dopasować do nich środki pomocowe pochodzące z różnych źródeł. Powiązanie działań związanych z poprawą środowiska naturalnego i terenów wiejskich (II filar EFFROW) z tymi wynikającymi z polityki spójności wymagałoby jednak ścisłej koordynacji działań na szczeblu krajowym.

[srodtytul]Kłopot z definicją[/srodtytul]

Ponadto należy uwzględnić dodatkowe czynniki wpływające na rozwój i metody finansowania rozwoju obszarów wiejskich. Po pierwsze pojęcie obszarów wiejskich nie zostało dotychczas dokładnie zdefiniowane. Tradycyjnie wyróżniały się one niższą gęstością zaludnienia od terenów miejskich, odmienną strukturą zatrudnienia, niższym poziomem dochodu i gorszym dostępem do dóbr publicznych.

Z punktu widzenia spójności terytorialnej, pojęcia często ostatnio używanego, lecz nadal niedostatecznie zdefiniowanego, niższa gęstość zaludnienia nie powinna być wyróżnikiem decydującym. Jednym z celów rozwojowych Unii jest modernizacja struktury społecznej, w tym struktury zatrudnienia. Spójność terytorialną można więc zwiększyć przez upodobnianie struktur zatrudnienia na obszarach wiejskich i miejskich. Najważniejszymi wyzwaniami pozostają więc: poziom dochodu i dostęp do dóbr publicznych, a cele te najskuteczniej można realizować poprzez wspieranie pozarolniczej działalności na terenach wiejskich. Środki na ROW nie powinny jednak uszczuplać środków na dopłaty bezpośrednie dla rolnictwa.

Po drugie w najbliższych latach należy się spodziewać istotnych zmian we wspólnej polityce rolnej Unii Europejskiej. W dotychczasowych sporach o kształt WPR dominował pogląd, że są to środki, które utrwalają zróżnicowanie gospodarki UE, a jednocześnie nie pozwalają na podniesienie jej konkurencyjności. Cele polityki rozwoju obszarów wiejskich nie muszą być jednak sprzeczne z celami lizbońskimi, jeśli rozwój ten będzie się opierał na wykorzystaniu mechanizmu względnej konkurencyjności (rosnąca wydajność przy względnie niskich kosztach), zwłaszcza w lokalnym przetwórstwie rolno-spożywczym, rozwoju infrastruktury oraz usługach, takich jak turystyka, edukacja czy ochrona środowiska.

Po trzecie w ramach Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich zostały wyróżnione następujące priorytety na lata 2007 – 2013:

1. poprawa konkurencyjności sektora rolnego i leśnego,

2. poprawa środowiska naturalnego i terenów wiejskich,

3. jakość życia na obszarach wiejskich i różnicowanie gospodarki wiejskiej,

4. budowanie lokalnych zdolności zatrudnienia i różnicowania (LEADER).

Powstaje jednak problem, czy II filar WPR ma pozostać „politycznie poprawnym” mechanizmem pośredniego wspierania rolnictwa, czy też powinien stanowić strumień środków dla beneficjentów wiejskich spoza sektora rolniczego i tych, którzy, pozostając na obszarach wiejskich, będą przechodzić z sektora rolniczego do innych rodzajów aktywności zawodowej?