Egzamin wstępny na aplikacje: pytania z prawa spółek

24 września odbędzie się egzamin wstępny na aplikacje adwokacką i radcowską. Wspólnie z Wydawnictwem Beck pomagamy się do niego przygotować. Dziś publikujemy materiał na temat spółek. Za tydzień prawo konstytucyjne i powtórka całości materiału do egzaminu.

Klasyfikacja spółek

Kodeks spółek handlowych wyróżnia dwa rodzaje spółek: spółki osobowe (spółkę jawną, partnerską, komandytową i komandytowo-akcyjną) oraz spółki kapitałowe (spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółkę akcyjną).

Odrębne typy spółek stanowią spółka cywilna oraz spółka europejska.

Wpisy do rejestru

Zasady dotyczące ogłaszania wpisów spółek handlowych oraz innych przedsiębiorców w sposób szczegółowy normuje ustawa z 20.08.1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (tekst jedn. Dz.U. z 2016 r., poz. 687 ze zm.). Zgodnie z art. 13 ust. 1 ustawy o KRS wpisy do Rejestru podlegają obowiązkowemu ogłoszeniu w Monitorze Sądowym i Gospodarczym, chyba że ustawa stanowi inaczej. Wyjątki od tej zasady polegające na tym, że wpis nie podlega ogłoszeniu, dotyczą wpisów: 1) w dziale 4 rejestru przedsiębiorców, 2) do rejestru stowarzyszeń i innych organizacji społecznych i zawodowych, 3) do rejestru fundacji, 4) do rejestru publicznych zakładów opieki zdrowotnej z wyjątkiem wpisów dotyczących ujawnienia informacji związanych wyłącznie ze statusem organizacji pożytku publicznego, 5) do rejestru dłużników niewypłacalnych, 6) dokonane w wyniku rozpatrzenia wniosku w przedmiocie wpisu numeru REGON oraz NIP stanowiącego uzupełnienie pierwszego wpisu nowego podmiotu do Rejestru (art. 20 ust. 1d ustawy o KRS), 7) daty uprawomocnienia się postanowienia sądu rejestrowego w sprawach, w których postanowienia te są skuteczne i wykonalne z chwilą ich uprawomocnienia (art. 20 ust. 3 ustawy o KRS).

Cechy spółki osobowej

1. Charakter spółki. Spółka osobowa jest spółką prawa handlowego, która może we własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywana. W przeciwieństwie do spółki kapitałowej decydującą rolę odgrywa w niej czynnik osobowy.

2. Przedsiębiorstwo. Spółka osobowa prowadzi przedsiębiorstwo pod własną firmą.

3. Podmiotowość prawna. Kodeks spółek handlowych przyznaje spółkom osobowym podmiotowość prawną. W związku z tym podaje się w wątpliwość używanie pojęcia „ułomna" osoba prawna na określenie spółek osobowych. Bardziej trafne wydaje się określenie art. 33[1] § 1 kodeksu cywilnego: „jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną". Spółki osobowe uzyskują zdolność prawną z chwilą wpisu do rejestru. Na podmiotowość prawną składa się zdolność do czynności prawnych oraz zdolność sądowa.

4. Utworzenie spółki. Spółka osobowa musi być utworzona przez co najmniej dwóch wspólników.

5. Wyodrębnienie organizacyjne i majątkowe. W przypadku spółki osobowej nastąpiło odejście od koncepcji wspólności łącznej na rzecz odrębnego od wspólników majątku spółki. Spółka osobowa jest zatem odrębnym od wspólników podmiotem. Obok majątku wspólników istnieje odrębna masa majątkowa należąca do spółki, która nie stanowi wspólności łącznej wspólników.

6. Prowadzenie spraw spółki i reprezentacja. Prowadzenie spraw spółki oraz jej reprezentowanie w stosunkach z osobami trzecimi należy co do zasady do samych wspólników.

7. Odpowiedzialność wspólników. Wyodrębnienie organizacyjne i majątkowe spółki osobowej nie wyłącza jednak zasad posiłkowej odpowiedzialności wspólników za zobowiązania spółki. Konsekwencją nieposiadania przez spółkę osobową osobowości prawnej jest to, że za jej zobowiązania odpowiadają, w razie bezskutecznej egzekucji wobec spółki, wspólnicy (swoim majątkiem osobistym). Wyjątek dotyczy akcjonariuszy uczestniczących w spółce komandytowo-akcyjnej, którzy nie odpowiadają w ogóle za zobowiązania tej spółki. Odpowiedzialność w spółce osobowej ma co do zasady charakter: a) osobisty, b) nieograniczony, c) subsydiarny oraz d) solidarny.

8. Wkłady. Przedmiotem wkładu wspólnika spółki osobowej mogą być pieniądze, aport (wkład niepieniężny), świadczenie pracy lub usług.

9. Przeniesienie praw. Ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej może być przeniesiony na inną osobę. Wyjątek od tej zasady dotyczy jednoosobowej spółki partnerskiej. Przeniesienie praw i obowiązków odnosi się tylko do ogółu tych praw i obowiązków łącznie. Nie można przenieść tylko niektórych praw i niektórych obowiązków. Przeniesienie praw i obowiązków możliwe jest po spełnieniu następujących warunków: a) gdy umowa spółki tak stanowi, b) wszyscy pozostali wspólnicy udzielili pisemnej zgody, chyba że umowa spółki stanowi inaczej.

W wyniku przeniesienia praw i obowiązków w prawa i obowiązki dotychczasowego wspólnika wstępuje nowa osoba, uzyskując tym samym status wspólnika. Za zobowiązania występującego wspólnika związane z uczestnictwem w spółce osobowej oraz za zobowiązania tej spółki osobowej odpowiadają solidarnie występujący wspólnik oraz wspólnik przystępujący do spółki.

10. Zmiana postanowień umowy spółki osobowej. Zmiana postanowień umowy spółki w spółkach osobowych wymaga zgody wszystkich wspólników, chyba że umowa stanowi inaczej. Rozwiązanie takie zapobiegać ma powstaniu pata decyzyjnego. Dopuszczalność zmiany umowy spółki większością głosów może być przewidziana w umowie założycielskiej lub umowie zmienionej w trakcie funkcjonowania spółki. Na zamieszczenie w umowie założycielskiej zezwolenia na zmianę umowy spółki muszą wyrazić zgodę wszyscy wspólnicy. W przypadku gdy umowa założycielska nie przewiduje takiej możliwości, dopiero jej zmiana, dokonana jednomyślnie, może dopuścić do wprowadzenia zasady zmiany umowy spółki większością głosów. Zmiana umowy spółki może zatem nastąpić większością głosów, bez zgody wspólnika, którego zmiany mają dotyczyć. Jednak wspólnik ten musiał się zgodzić na to wcześniej, przyjmując stosowne przepisy umowy spółki czy nabywając ogół praw i obowiązków. Nigdy jednak w umowie nie można wyłączyć możliwości zmiany umowy.

11. Kontrola. Wspólnicy spółki osobowej mają prawo do indywidualnej kontroli spółki.

12. Udział w zyskach i stratach. W spółce osobowej wspólnicy mają co do zasady prawo do równego udziału w zyskach i stratach, niezależnie od wartości wniesionego wkładu.

13. Wyłączenie wspólnika. Możliwe jest wyłączenie wspólnika ze spółki osobowej.

14. Wypowiedzenie umowy, śmierć wspólnika lub upadłość. W spółkach osobowych wypowiedzenie umowy przez wspólnika lub jego wierzyciela oraz śmierć wspólnika czy też ogłoszenie przez niego upadłości powoduje rozwiązanie spółki.

15. Likwidacja. W spółkach osobowych likwidacja nie jest obowiązkowa, jej przeprowadzenie zależy od woli wspólników. Ważny wyjątek stanowi w tym względzie spółka komandytowo-akcyjna. Artykuł 150 k.s.h stanowi bowiem, że do rozwiązania i likwidacji tej spółki stosuje się przepisy dotyczące likwidacji spółki akcyjnej, o ile przepisy nie stanowią inaczej. Likwidatorami w spółkach osobowych są co do zasady wspólnicy.

Cechy spółek kapitałowych

1. Charakter spółki. Spółka kapitałowa jest spółką prawa handlowego. Odwrotnie niż w spółce osobowej decydującą rolę odgrywa w niej czynnik kapitałowy.

2. Firma. Firma spółki kapitałowej może być obrana dowolnie. Zazwyczaj korpus firmy składa się z elementów rzeczowych, fantazyjnych i kombinowanych.

3. Osobowość prawna. Spółki kapitałowe posiadają osobowość prawną.

4. Cel spółki. Spółki kapitałowe mogą być utworzone w każdym celu prawnie dopuszczalnym; nie musi być to cel gospodarczy.

5. Utworzenie spółki. Spółki te mogą być utworzone przez jeden lub więcej podmiotów. Jednak ani spółka z o.o., ani spółka akcyjna nie mogą być zawiązane wyłącznie przez jednoosobową spółkę z o.o.

6. Umowa spółki. Umowa spółki kapitałowej musi być sporządzona w formie aktu notarialnego.

7. Organy. Spółki kapitałowe działają przez swoje organy. Członkiem organu może być tylko osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych, która nie została skazana prawomocnym wyrokiem za przestępstwa określone w przepisach kodeksu karnego i niektórych przepisach k.s.h.

Skuteczność dokonywania czynności prawnych w spółce kapitałowej, w przypadku gdy wymagana jest zgoda innego organu spółki, zależy od źródła, z którego wynika obowiązek uzyskania zgody. Źródło takie stanowić może ustawa (art. 17 § 1 k.s.h.) bądź umowa (statut) spółki. W przypadku gdy wymóg zgody wynika z ustawy, czynność dokonana bez wymaganej zgody jest nieważna. Zgoda taka może być wyrażona także po złożeniu oświadczenia woli – w terminie do dwóch miesięcy od dnia złożenia oświadczenia przez spółkę. Jeżeli zostanie potwierdzona, ma moc wsteczną od chwili dokonania czynności prawnej. Wyjątkiem jest art. 230 k.s.h. (w przypadku sp. z o.o. rozporządzenie prawem lub zaciągnięcie zobowiązania do świadczenia o wartości dwukrotnie przewyższającej wysokość kapitału zakładowego, mimo braku uchwały wspólników, jest ważne, chociaż przepis ten przewiduje taki obowiązek). W sytuacji gdy czynność prawna dokonana jest bez zgody właściwego organu spółki, a wynika to z umowy spółki, czynność prawna jest ważna.

Rozporządzenie udziałem albo akcją dokonane przed wpisem spółki kapitałowej do rejestru albo przed zarejestrowaniem podwyższenia kapitału zakładowego jest nieważne.

W przypadku zawierania przez spółkę kapitałową umowy kredytu, pożyczki, poręczenia lub innej podobnej umowy wymagane jest zachowanie szczególnego trybu określonego przepisami prawa. Dotyczy to umów zawieranych: a) z członkami zarządu, b) z członkami rady nadzorczej, c) z członkami komisji rewizyjnej, d) z prokurentem, e) z likwidatorem albo f) na rzecz którejkolwiek z tych osób.

W przypadku zawarcia takiej umowy potrzebna jest zgoda zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia, chyba że ustawa stanowi inaczej. Zawarcie przez spółkę zależną umowy, o której mowa powyżej, z: a) członkiem zarządu, b) prokurentem lub c) likwidatorem spółki dominującej, wymaga zgody zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia spółki dominującej. Do wyrażenia zgody i skutków braku zgody stosuje się art. 17 § 1 i 2 KSH.

Dokonanie czynności prawnej bez uzyskania takiej zgody powoduje, że czynność prawna jest nieważna, choć może być uznana za ważną (art. 17 § 1 KSH). 8. Wkłady. Wspólnicy mają obowiązek wniesienia wkładów. Przedmiotem wkładu nie może być: a) prawo niezbywalne oraz b) świadczenie pracy lub usług.