Służba cywilna: oceny urzędników bardziej przejrzyste

Przepisy nakładają na przełożonych osób zatrudnionych w służbie cywilnej obowiązek systematycznego oceniania ich pracy. Od pierwszej z takich ocen, której poddawani są niemal wszyscy podejmujący po raz pierwszy pracę w służbie cywilnej (z wyjątkiem osób powołanych na wyższe stanowiska w sc oraz absolwentów Krajowej Szkoły Administracji Publicznej), zależy dalsza kariera tych osób w administracji rządowej. Od kolejnych, czyli tzw. ocen okresowych – podwyżka czy awans. A także możliwość kontynuowania pracy w urzędzie. Otrzymanie dwukrotnej, następującej po sobie, negatywnej oceny, okresowej przez urzędnika sc umożliwia, bowiem rozwiązanie z nim stosunku pracy w drodze wypowiedzenia. Możliwość weryfikacji tych ocen ma, zatem istotne znaczenie. Przepisy przewidują jednak taką procedurę tylko wobec ocen okresowych. Co oznacza, że od tzw. pierwszej oceny członek korpus sc nie może się odwołać.

Pierwsza też może być podważona

Wprawdzie zdaniem Departamentu Służby Cywilnej Kancelarii Prezesa Rady Ministrów brak możliwości zaskarżenia tych ocen np. do dyrektora generalnego (tak jak jest to w przypadku ocen okresowych) nie oznacza, że pierwszej oceny nie można w ogóle zakwestionować. Ponieważ jej sporządzenie jest czynnością z zakresu prawa pracy, pracownik, którego prawa zostały naruszone w związku z oceną może dochodzić swoich roszczeń z tego tytułu na drodze sądowej – przed sądem pracy. Nie jest to jednak to samo, co możliwość zaskarżenia samej oceny. Oznacza, bowiem tylko tyle, że sąd może przyjrzeć się pierwszej ocenie wystawionej pracownikowi służby cywilnej, gdy będzie zajmował się np. jego odwołaniem od wypowiedzenia umowy o pracę, w razie wskazania np., że otrzymana przez niego negatywna ocena skutkująca zwolnieniem była wynikiem dyskryminacji. A więc niejako tylko przy okazji.

W przypadku ocen okresowych jest inaczej. Tryb ich weryfikacji wynika wprost z przepisów ustawy o służbie cywilnej (dalej usc). Zgodnie z nimi, od oceny okresowej służy, w terminie 7 dni od dnia zapoznania się z oceną, sprzeciw do dyrektora generalnego urzędu. Sprzeciw taki powinien być rozpatrzony w ciągu 14 dni od dnia wniesienia. I w razie uwzględnienia go ocena okresowa zostaje zmieniona albo sporządzona po raz drugi (od tej oceny też można się odwołać).

Natomiast w razie nierozpatrzenia sprzeciwu w terminie albo nieuwzględnienia sprzeciwu od oceny okresowej, oceniany może – w terminie 14 dni od dnia doręczenia decyzji albo od dnia upływu terminu na rozpatrzenie sprzeciwu – odwołać się do sądu pracy.

Przepisy regulujące zasady weryfikacji ocen okresowych są jednak dość ogólne. Nic więc dziwnego, że pojawiające się w praktyce problemy rozstrzygać musiały sądy. Istotne są tu zwłaszcza dwie (wydane w ostatnich latach), uchwały SN porządkujące wiele kwestii, co do których istniały rozbieżne poglądy. Chodzi tu o uchwały SN z: 18 listopada 2014 r. (II PZP 2/14, OSNAPiUS 2015 nr 9, poz. 117, str. 1101) i z 27 stycznia 2016 r (III PZP 10/15, OSNAPiUS 2016 nr 7, poz. 81, str. 845).

Właściwość sądu

Dzięki pierwszej z nich, nie ma już sporu, co do właściwości sądu (rejonowy czy okręgowy) do którego powinien trafić pozew niezadowolonego z otrzymanej oceny pracownika. W uchwale tej SN kwestie tę, jednoznacznie rozstrzygnął uznając, że do rozpoznania odwołania członka korpusu służby cywilnej wniesionego od oceny okresowej (art. 83 ust. 5 usc) właściwy jest sąd rejonowy.

Zgodnie, bowiem z art. 461 § 11 kodeksu postępowania cywilnego (kpc) do właściwości sądów rejonowych, bez względu na wartość przedmiotu sporu, należą sprawy z zakresu prawa pracy o ustalenie istnienia stosunku pracy, o uznanie bezskuteczności wypowiedzenia stosunku pracy, o przywrócenie do pracy i przywrócenie poprzednich warunków pracy lub płacy oraz łącznie z nimi dochodzone roszczenia i o odszkodowanie w przypadku nieuzasadnionego lub naruszającego przepisy wypowiedzenia oraz rozwiązania stosunku pracy, a także sprawy dotyczące kar porządkowych i świadectwa pracy oraz roszczenia z tym związane.

Zdaniem SN nie ma żadnych racjonalnych powodów, dla których właściwość rzeczowa w sprawach z odwołania od oceny okresowej członka korpusu służby cywilnej miałaby być określana odmiennie. Są to, bowiem sprawy rodzajowo podobne do spraw wymienionych w art. 461 § 11 kpc a nadto stopień ich trudności z całą pewnością nie odbiega np. od spraw o ustalenie istnienia stosunku pracy, o uznanie bezskuteczności wypowiedzenia stosunku pracy, o przywrócenie do pracy i przywrócenie poprzednich warunków pracy lub płacy, w szczególności zaś od spraw dotyczących kar porządkowych oraz świadectw pracy. Ustawodawca, decydując o właściwości rzeczowej sądu okręgowego w sprawach wymienionych w art. 17 pkt 1 i 4 kpc, miał bez wątpienia na względzie ich większy „ciężar gatunkowy". Jeśli zatem równocześnie uznał, że część z nich, wymieniona w art. 461 § 11 kpc należy do wyłącznej właściwości sądów rejonowych, to musiały za tym przemawiać „względy praktyczne". Wśród których niebagatelne znaczenie należy przypisać temu, że „typowe" sprawy z zakresu prawa pracy powinny być rozpoznawane przez sąd tej samej rangi.

Uprawnienie sądu

Kolejną kwestią wyjaśnioną dzięki orzecznictwu SN są kompetencje sądu pracy przy tego rodzaju odwołaniach. Żadne przepisy nie określają, bowiem zakresu jego działania a więc np., jakie elementy decyzji pracodawcy jest on władny ocenić i czy jest w stanie wystawioną członkowi korpusu sc ocenę zmienić.

Co do zakresu „badania" sprawy przez sąd, SN w uchwale z 27 stycznia 2016 r. uznał, że w sprawie o uchylenie oceny okresowej pracownika sc sąd rozpoznający sprawę jest zobowiązany do zbadania, czy pracodawca zachował i zastosował przepisy proceduralne dotyczące przeprowadzenia oceny okresowej (czy zachował przepisany tryb oceny). Chodzi tu o przepisy ustawy o służbie cywilnej oraz przepisy rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z 4 kwietnia 2016 r. w sprawie warunków i sposobu przeprowadzania ocen okresowych urzędników służby cywilnej i pracowników służby cywilnej (DzU z 2016 r. poz. 470). Badaniu podlega także ocena prawdziwości okoliczności faktycznych będących podstawą oceny okresowej.

Naruszenie może być drobne

Nie każde jednak naruszenie przepisu proceduralnego automatycznie przesądza o konieczności uchylenia oceny okresowej. Nie każde musi, bowiem prowadzić do choćby potencjalnego wypaczenia oceny ostatecznej lub cząstkowej. Według SN uchylenie negatywnej oceny okresowej jest, zatem dopuszczalne jedynie w przypadku naruszeń mających istotny wpływ na ostateczny wynik takiej oceny.

Co do zakresu ingerencji sądu w treść oceny SN podtrzymał swoje stanowisko wyrażone m.in. w wyroku z 17 czerwca 2014 r., (II PK 246/13, OSNP 2015 nr 12, poz. 159).

Zgodnie z nim ocena okresowa urzędnika i pracownika służby cywilnej, jak każda opinia nie może pozbawiać pracodawcy prawa do indywidualnej oceny. Sąd nie jest, zatem uprawniony do podwyższenia pozytywnej oceny okresowej, jak i zmiany oceny negatywnej na pozytywną. Wynika to również z przepisów art. 83 ust. 1 i 4 usc, które jednoznacznie przyznają kompetencję do zmiany oceny okresowej pracodawcy. W razie uwzględnienia powództwa sąd nie przeprowadza, więc ponownej oceny okresowej (jej zmiany), ale jest uprawniony jedynie do uchylenia jej w całości lub części, co zobowiązuje pracodawcę do jej ponownego przeprowadzenia. Sąd może, zatem w takiej sytuacji orzec jedynie kasatoryjnie, a nie reformatoryjnie. —Małgorzata Jankowska

Z orzecznictwa

Zakres kontroli sądu

- „Z przepisu art. 83 ust. 1, 4 i 5 ustawy o służbie cywilnej nie można wnioskować, że sąd może samodzielnie zmienić ocenę okresową lub wystawić ocenę powtórną. W razie więc uwzględnienia powództwa w tego rodzaju sprawie, sąd nie zmienia oceny okresowej, a jedynie uchyla ją w całości lub części, co obliguje pracodawcę do jej ponownego sporządzenia. Z powyższego wyraźnie wynika, że sąd pracy nie jest uprawniony do podwyższania pozytywnej oceny kwalifikacyjnej na wyższą ocenę pozytywną. Sąd więc kontroluje jedynie zachowanie przez pracodawcę standardów wyznaczonych przez art. 94 pkt 9 kodeksu pracy, tj. obowiązek stosowania obiektywnych i sprawiedliwych kryteriów oceny pracowników oraz wyników ich pracy."

wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 23 maja 2016 r.

sygn. III APa 7/14, www.orzeczenia.ms.gov.pl