Gdy nie wiemy, jak napisać testament, idziemy do notariusza. W epidemii jednak możemy do niego nie dotrzeć ani on do nas. Ze względu na rygory sanitarne i bezpieczeństwo wizyty notariuszy w szpitalach czy domach są wyjątkowo ograniczone. A przez telefon można tylko zasięgnąć porady. Notariusz nie może telefonicznie i w ogóle zdalnie sporządzić testamentu. Co wtedy?

Własnoręcznie

W takiej sytuacji spadkodawca może sporządzić testament własnoręczny, jak sama nazwa wskazuje, napisać go osobiście pismem ręcznym (nie może tego zrobić np. małżonek, który ładniej pisze) od początku do końca, sam podpisać i opatrzyć datą. Najważniejsze jest w testamencie stwierdzenie, że to dyspozycja na wypadek śmierci i dla kogo. Wystarczy jedno zdanie, np. „Chcę, aby po mojej śmierci cały mój majątek otrzymali żona i moje dzieci", wskazane z imienia i nazwiska, ewentualnie z datą urodzenia.

Dla pewności wato oznaczyć dokument słowem „testament". Dobrze, by autor testamentu (testator) wspomniał, czy pisał wcześniej inne testamenty, a jeśli tak, to czy je unieważnia, czy utrzymuje. Wtedy niezbędne będzie zbadanie, czy późniejszy testament zmienia poprzednie w całości czy tylko w części.

Chory może jednak utracić zdolność własnoręcznego pisania, a gdy notariusz zwleka, można skorzystać z testamentu ustnego. Jest dopuszczalny w razie obawy rychłej śmierci spadkodawcy, a Covid-19 raczej jest taką sytuacją.

Ostatnią wolę spadkodawca powinien oświadczyć w obecności co najmniej trzech świadków, nie mogą jednak nimi być osoby obdarzone choćby kawałkiem spadku. Mogą natomiast, co zresztą naturalne, organizować takie spotkanie świadków (zachowując oczywiście rygory sanitarne). Uchybienie sanitarne raczej nie podważyłoby mocy testamentu ustnego.

Tak oświadczony testament powinien być spisany w ciągu roku, ale nie należy z tym zwlekać, gdyż pamięć jest ulotna i może ucierpieć wiarygodność świadków. Tak bowiem jak przy testamencie własnoręcznym podstawowym jego dowodem jest autentyczność pisma, tak w ustnym testamencie są to zeznania jego świadków, składane pod rygorem odpowiedzialności karnej – z czym powinni się liczyć.

Oczywiście autor testamentu ustnego nie musi natychmiast umrzeć, a gdy zdrowie mu się poprawi, może sporządzić nowy, zwykły testament. Testamenty ustne, jeśli chodzi o ich wiarygodność, cieszą się gorszą opinią, były nawet postulaty, by z nich zrezygnować.

W prostych sytuacjach testament może być niepotrzebny. Jeśli np. ojciec i mąż w przypadku śmierci zostawiłby żonę i dwoje dzieci, ale nie testament, to każde z nich otrzyma 1/3 spadku na podstawie dziedziczenia ustawowego, czyli zasad określonych w kodeksie cywilnym. W art. 931 stanowi on, że w pierwszej kolejności powołane są do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek i dziedziczą oni w częściach równych.

Część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. Gdy któreś dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Dalej kodeks określa dziedziczenie dalszych krewnych, jeśli nie ma bliższych.

Większa swoboda

Sytuacje rodzinne bywają bardziej skomplikowane. Bywa też, że przyszły spadkodawca chce odstąpić od zasad ustawowych dziedziczenia. I aby np. przekazać spadek czy jego część (ułamek) partnerowi, byłej żonie, dalszemu krewnemu, instytucji publicznej, niezbędny mu będzie właśnie testament.

Tak samo testament jest konieczny do pominięcia najbliższego krewnego przy rozdysponowaniu majątku lub wręcz do jego wydziedziczenia, co wymaga wskazania go w testamencie, jak też podania przyczyn. Wydziedziczenie oznacza pozbawienie krewnego prawa do zachowku.

Za sporządzeniem testamentu w prostych sytuacjach rodzinnych przemawia jednak argument, że spadek to nie tylko majątek, jaki zmarły zostawia w chwili śmierci (oraz jego długi), ale także darowizny, jakich dokonał niemal przez całe życie. I jak wskazuje prof. Bogudar Kordasiewicz, testament wyraża wolę podziału tego, co zostawia, z uwzględnieniem darowizn, jakich wcześniej spadkodawca dokonał.

A to może mieć znaczenie przy dzieleniu spadku.

3 świadków? wystarczy do sporządzenia testamentu ustnego w razie obawy śmierci

50 zł? wynosi opłata za sporządzenie testamentu notarialnego