Niektórzy prawnicy sugerują, że od 21 sierpnia 2019 r. istnieje obowiązek uiszczania opłaty sądowej (100 zł) od wniosków o sporządzenie uzasadnienia we wszystkich sprawach cywilnych, w tym wszczętych wcześniej. Wynikać ma to z ustawy z 4 lipca 2019 r., a konkretnie z jej art. 17 pkt 1 (przewidującego wejście w życie z dniem 21 sierpnia br. art. 4 nowelizującego ustawę o kosztach sądowych) oraz art. 15 (przewidującego obowiązek stosowania nowego prawa „do pism i wniosków podlegających opłacie, wnoszonych po dniu wejścia w życie niniejszej ustawy"). Jest to pogląd nieuprawniony.
Odróżnić należy przepisy wprowadzające od międzyczasowych. Przepisy wprowadzające określają moment wejścia w życie nowego prawa. Przepisy międzyczasowe rozstrzygają natomiast o tym, czy i w jakim zakresie nowe prawo ma być stosowane w postępowaniach już trwających lub nawet prawomocnie zakończonych (np. przy wydaniu odpisu orzeczenia lub wznowieniu postępowania).
W ustawie z 4 lipca 2019 r. przepis wprowadzający, oznaczony jako art. 17, wyraża cztery różne okresy spoczywania nowego prawa. Ustala jednak tylko jeden termin wejścia w życie ustawy („ustawa wchodzi w życie po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia, z wyjątkiem..."). Ustawa wchodzi więc w życie 7 listopada 2019 r., natomiast wybrane jej przepisy (a nie „ustawa") wchodzą w życie w terminach wcześniejszych lub późniejszych.
Taki sposób zredagowania art. 17 ma znaczenie dla wykładni przepisów międzyczasowych (art. 9–15 ustawy). Wszystkie one posługują się bowiem wyrażeniami „przed dniem wejścia w życie ustawy" i „po dniu wejścia w życie ustawy". Nie posługują się natomiast wyrażeniami „po dniu wejścia w życie artykułu X ustawy Y" (co potencjalnie było dla ustawodawcy dostępne).
Wszystkie dotyczą więc jednego terminu (7 listopada 2019 r.), nie zaś różnych terminów. Przyjęcie zapatrywania odmiennego naruszałoby zakaz wykładni homonimicznej (nie wolno przypisywać różnego znaczenia temu samemu zwrotowi użytemu przez ustawodawcę wielokrotnie). Co więcej, analiza poszczególnych przepisów międzyczasowych wskazuje, że tylko konsekwentne interpretowanie tych wyrażeń jako dotyczących 7 listopada br. pozwala nadać im sensowne znaczenie. I tak np. przepis międzyczasowy poświęcony elektronicznemu postępowaniu upominawczemu (art. 12) nakazuje „w okresie 3 miesięcy po wejściu w życie ustawy" stosować nadal niektóre przepisy ogólne w brzmieniu dotychczasowym. Jest to zrozumiałe, gdyż wejście w życie przepisów o elektronicznym postępowaniu upominawczym zostało w przepisie wprowadzającym opóźnione (względem „wejścia w życie ustawy") właśnie o trzy miesiące. Chodziło więc o „zagospodarowanie" okresu od 7 listopada 2019 r. do 7 lutego 2020 r. Nie chodziło natomiast o okres po 7 lutego 2020 r. (co należałoby przyjąć, gdyby różnicować znaczenie wyrażenia „wejście w życie ustawy" przez pryzmat instytucji prawnej, której dotyczy dany przepis międzyczasowy).
Skoro wszystkie przepisy międzyczasowe ustawy z 4 lipca 2019 r. posługują się wyrażeniem „wejście w życie ustawy" w tym samym znaczeniu, to nie ma żadnych podstaw, by akurat art. 15 tej ustawy wykładać inaczej. Nie nakazuje on opłacania wniosków o sporządzenie uzasadnienia składanych po 21 sierpnia 2019 r., nie dotyczy bowiem wcale tej daty. Stanowi on o pismach i wnioskach wnoszonych „po dniu wejścia w życie ustawy", a więc od 7 listopada 2019 r.
Powyższe potwierdza analiza procesu legislacyjnego. W projekcie rządowym zasada bezpośredniego działania ustawy nowej dotyczyła wszystkich nowelizowanych ustaw (art. 7 ust. 2 projektu – druk sejmowy nr 3137). Po pierwszym czytaniu komisja nadzwyczajna do spraw zmian w kodyfikacjach zaproponowała, by regulację tę pomieścić w art. 9 ust. 2 ustawy i ograniczyć do „ustaw zmienianych w art. 1 i art. 5", a więc zmian w kodeksie postępowania cywilnego oraz ustawie o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym. A contrario ustawa o kosztach sądowych objęta została zasadą kontynuacji (nakazem dalszego stosowania prawa dotychczasowego). Jednocześnie z tą zmianą zaproponowano dodanie odrębnego przepisu międzyczasowego poświęconego ustawie „zmienianej w art. 4", a więc ustawie o kosztach w sprawach cywilnych. Zasadę dalszego działania ustawy dotychczasowej przełamano „wyłącznie do pism i wniosków wnoszonych po dniu wejścia w życie niniejszej ustawy" oraz wydatków powstałych po tej dacie (druk sejmowy nr 3457). W takim kształcie omawiane przepisy uchwalił Sejm. Przepis art. 15 ustawy stanowi więc wyjątek od zasady, jaką jest dalsze stosowanie w toczących się już postępowaniach sądowych dotychczasowych przepisów o kosztach sądowych. Ze względu na swój wyjątkowy charakter nie może być wykładany rozszerzająco.
W sprawach wszczętych i niezakończonych tylko wnioski o sporządzenie uzasadnienia wnoszone „po dniu wejścia w życie niniejszej ustawy", a więc 7 listopada 2019 r., obciążone będą opłatą sądową (art. 15 w zw. z art. 9 ust. 2 ustawy). Wcześniej, to jest już od 21 sierpnia 2019 r., tą opłatą obciążone są wnioski o sporządzenie uzasadnienia składane w sprawach nowych (art. 17 pkt 1 ustawy). „Obszar" nieobjęty tymi przepisami wolny jest od opłaty. W sprawach starych wnioski o uzasadnienie wnoszone przed 7 listopada 2019 r. wolne są więc od opłaty.
Autor jest sędzią Sądu Rejonowego w Nowym Sączu
