Zawarcie umowy o pracę w sposób dorozumiany

Zawarcie umowy w sposób dorozumiany pozwala ustalić istnienie stosunku pracy także wtedy, gdy strony nie zawarły umowy pisemnej lub gdy angaż w takiej formie był nieważny.

Publikacja: 14.07.2016 02:00

Zawarcie umowy o pracę w sposób dorozumiany

Foto: 123RF

Choć Kodeks pracy przewiduje jako zasadnicze zawarcie umowy o pracę w formie pisemnej, nie wyklucza, że może być ona przyjęta także w sposób dorozumiany. Dotyczy to także zatrudnienia członka zarządu spółki kapitałowej. Pełniący taką funkcję na ogół jest związany ze spółką dwoma równoległymi stosunkami prawnymi. To stosunek korporacyjny wynikający z powołania osoby na podstawie Kodeksu spółek handlowych na stanowisko członka zarządu oraz stosunek pracy wynikający z zatrudnienia go w spółce. Przy czym to przepisy prawa pracy decydują o formie, w jakiej powinna być zawarta umowa o pracę prezesa oraz o możliwości zawarcia jej w sposób dorozumiany.\

Dowolna forma

Powszechnie przyjmuje się, że zawarcie umowy o pracę może nastąpić zarówno przez wyraźne i ujęte w formie pisemnej oświadczenia stron, jak tego wymaga art. 29 k.p., jak również przez złożenie oświadczeń dorozumianych, wynikających z faktycznego zachowania się stron. Podobnie wypowiadał się na ten temat Sąd Najwyższy w wyroku z 20 czerwca 2007 r. (I BP 64/06). Stwierdził, że Kodeks pracy, mimo wprowadzenia wymogu zachowania formy pisemnej, wskazuje też na możliwość nawiązania stosunku pracy w inny sposób (np. przez dopuszczenie do pracy). Angaż zawarty w innej formie niż pisemna jest ważny i prawnie skuteczny.

Przez dorozumiane oświadczenia woli należy rozumieć wszelkie pozajęzykowe zachowania stron ujawniające wolę dokonania określonej czynności prawnej. Będą to także te wypowiedzi językowe, których nie sformułowano wystarczająco jednoznacznie, precyzyjnie lub w sposób pełny.

Ustalenie, czy konkretne zachowanie strony miało cechy dorozumianego oświadczenia woli oraz jaka jest jego treść, każdorazowo wymaga uwzględniania informacji pochodzących z bezpośredniego kontekstu, w jakim zostało ono złożone.

Pismo nieważne

W praktyce bywa, że strony zawierają wprawdzie umowę na piśmie, ale z mocy prawa jest ona nieważna, bo np. narusza bezwzględne przepisy. Dotyczy to też członków zarządu zawierających angaże wbrew wymogom wynikającym z Kodeksu spółek handlowych. Gdy chodzi o spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, to zgodnie z art. 210 § 1 k.s.h. w umowie między spółką a członkiem zarządu oraz w sporze z nim spółkę reprezentuje rada nadzorcza lub pełnomocnik powołany uchwałą zgromadzenia. Zbliżoną treść ma art. 379 § 1 k.s.h. dotyczący spółki akcyjnej.

Przepisy te mają chronić spółkę, jej wspólników i wierzycieli na wypadek konfliktu interesów. Może się on ujawnić, gdy np. prezes zawiera umowę z samym sobą, a więc po obu stronach angażu występują te same osoby. Warto podkreślić, że umowa o pracę z członkiem zarządu spółki kapitałowej zawarta z naruszeniem art. 210 § 1 lub 379 § 1 k.s.h. nie może być uznana za ważną, choćby później nawet potwierdziła ją rada nadzorcza. Wynika to stąd, że art. 103 Kodeksu cywilnego nie stosuje się do sytuacji określonej w art. 39 k.c., gdy spółka jest reprezentowana przez nieuprawniony organ.

Zadania i pensja na czas

Przy przyjęciu zatem bezwzględnej nieważności umowy o pracę, powstają wątpliwości, jak ocenić sytuację, gdy np. wiceprezes zatrudniony na podstawie takiej umowy (zawartej z nieupoważnionym innym członkiem władz lub z przewodniczącym komisji rewizyjnej) faktycznie świadczył pracę na zasadach odpowiadających warunkom umowy. Rozstrzygając te wątpliwości, Sąd Najwyższy stoi konsekwentnie na stanowisku, że mimo nieważności zawartej umowy o pracę strony mogą nawiązać umowny stosunek pracy przez czynności dorozumiane, w szczególności wskutek dopuszczenia pracownika do pracy, przyjmowania pracy przez pracodawcę i realizowania takiego stosunku prawnego, który odpowiada cechom stosunku pracy określonym w art. 22 k.p. Tak uznał SN w wyrokach z 8 czerwca 2010 r. (I PK 16/10) i z 13 listopada 2013 r. (I PK 94/13). Potwierdzało to także orzecznictwo sądów niższego rzędu (np. Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z 12 mają 2015 r., II APa 34/14).

Zatem nieważność umowy o pracę z członkiem zarządu spółki kapitałowej nie wyklucza późniejszego zawarcia umowy o pracę per facta concludentia, jeżeli pracownik został dopuszczony do pracy, wykonywał ją zgodnie z treścią angażu, a spółka uznawała go za pracownika i płaciła mu wynagrodzenie. Na skutek faktycznego wykonywania pracy przez prezesa może więc dojść do nawiązania z nim umowy o pracę >patrz ramka.

Porozumienie zmieniające

Pogląd dopuszczający dorozumiane nawiązanie umowy z członkiem zarządu odpowiednio stosuje się do zawarcia porozumienia zmieniającego warunki pracy lub płacy członka zarządu. Na taką możliwość wskazał SN w wyroku z 20 listopada 2014 r. (I PK 92/14). Wyjaśniał, że w konkretnych okolicznościach można przyjąć, że spółka w sposób dorozumiany zawarła z członkiem zarządu porozumienie zmieniające jego wynagrodzenie za pracę. W tej sprawie chodziło o podwyższenie pensji członka zarządu w drodze czynności konkludentnych, takich jak: faktyczna wypłata wynagrodzenia wyższego, niż wynikało z treści umowy o pracę za zgodą i wiedzą wspólników oraz pełnomocnika ustanowionego uchwałą wspólników.

Sąd Najwyższy uznał, że w tym przypadku faktycznie doszło do zawarcia porozumienia zmieniającego warunki zatrudnienia w zakresie wynagrodzenia członka zarządu. Spółka nie może więc później uznawać, że było to świadczenie mu nienależne i domagać się zwrotu pieniędzy od pracownika.

Zdaniem autora

Ryszard Sadlik, sędzia Sądu Okręgowego w Kielcach

W mojej ocenie treść nowej umowy, nawiązanej przez np. świadczenie pracy, będzie zwykle identyczna z nieważną umową zawartą w formie pisemnej. Chyba że z dorozumianych oświadczeń stron będą wynikały inne postanowienia. Uważam więc, że zasadnie przyjmuje się, że umowa o pracę zawarta w sposób konkludentny jest faktycznie analogiczna jak ta uznana za nieważną. Jedynie w razie sporu dopuszczalne byłoby wykazanie, że jej postanowienia różniły się od postanowień umowy nieważnej (np. wysokości wynagrodzenia, czasu trwania angażu czy szczególnych przywilejów członka zarządu).

Choć Kodeks pracy przewiduje jako zasadnicze zawarcie umowy o pracę w formie pisemnej, nie wyklucza, że może być ona przyjęta także w sposób dorozumiany. Dotyczy to także zatrudnienia członka zarządu spółki kapitałowej. Pełniący taką funkcję na ogół jest związany ze spółką dwoma równoległymi stosunkami prawnymi. To stosunek korporacyjny wynikający z powołania osoby na podstawie Kodeksu spółek handlowych na stanowisko członka zarządu oraz stosunek pracy wynikający z zatrudnienia go w spółce. Przy czym to przepisy prawa pracy decydują o formie, w jakiej powinna być zawarta umowa o pracę prezesa oraz o możliwości zawarcia jej w sposób dorozumiany.\

Pozostało 89% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Subskrybuj
Prawo karne
CBA zatrzymało znanego adwokata. Za rządów PiS reprezentował Polskę
Spadki i darowizny
Poświadczenie nabycia spadku u notariusza: koszty i zalety
Podatki
Składka zdrowotna na ryczałcie bez ograniczeń. Rząd zdradza szczegóły
Ustrój i kompetencje
Kiedy można wyłączyć grunty z produkcji rolnej
Sądy i trybunały
Sejm rozpoczął prace nad reformą TK. Dwie partie chcą odrzucenia projektów