Sprawdzanie zwolnień lekarskich funkcjonariuszy

Od 1 czerwca ubiegłego roku funkcjonariusze nie tylko stracili prawo do 100 proc. uposażenia za czas choroby. Zmiany, które weszły wtedy w życie, nałożyły też na nich dodatkowe obowiązki (dyscyplinowały ich) przy usprawiedliwianiu nieobecności i korzystaniu ze zwolnień lekarskich.

Zwolnienia lekarskie – po pierwsze – muszą być wystawiane według określonego wzoru. Po drugie – muszą też trafić do przełożonych w odpowiednim terminie. Po trzecie – zarówno samo zwolnienie, jak i zachowanie funkcjonariusza w trakcie zwolnienia podlegają kontroli. Mogą ją przeprowadzać przełożeni funkcjonariusza oraz komisje lekarskie.

Wprawdzie uprawnienia kontrolne komisjom lekarskim, tak jak przełożonym funkcjonariuszy, przyznano już od 1 czerwca (w ustawach pragmatycznych), jednak sposób przeprowadzenia tych kontroli określiła dopiero obowiązująca od 1 stycznia 2015 r. ustawa o komisjach. Do tego czasu było to zatem uprawnienie praktycznie martwe. Jak zatem obecnie wygląda kontrola zwolnień lekarskich funkcjonariuszy? Pokażemy to na przykładzie Policji, największej ze służb objętej przepisami ustawy o komisjach.

Zaświadczenie ma określony wzór

Zwolnienia lekarskie dla funkcjonariuszy, w tym dla policjantów, od 1 czerwca 2014 r. muszą być wystawiane zgodnie z przepisami art. 55 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej ustawa chorobowa). Tylko tak wystawione zaświadczenie potwierdza okres przebywania funkcjonariusza na zwolnieniu lekarskim, choć i od tej zasady są pewne wyjątki. I tak, przebywanie funkcjonariusza na zwolnieniu lekarskim potwierdzić też może:

- w przypadku poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów oraz niezdolności do służby wskutek poddania się zabiegowi pobrania komórek, tkanek i narządów zaświadczenie wystawione przez lekarza na zwykłym druku zgodnie z przepisem art. 53 ust. 3 ustawy chorobowej;

- w przypadku zwolnienia policjanta od zajęć służbowych z powodu oddawania krwi lub jej składników w jednostkach organizacyjnych publicznej służby krwi lub z powodu okresowego badania lekarskiego dawców krwi (art. 121b ust. 2 pkt 2 ustawy o Policji) zaświadczenie jednostki organizacyjnej publicznej służby krwi;

- w przypadku zwolnienia policjanta od zajęć służbowych z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki na dzieckiem własnym lub małżonka policjanta, dzieckiem przysposobionym, dzieckiem obcym przyjętym na wychowanie i utrzymanie, do ukończenia przez nie ósmego roku życia w przypadku nieprzewidzianego zamknięcia żłobka, przedszkola lub szkoły, do których dziecko uczęszcza (art. 121b ust. 2 pkt 5 lit. a ustawy o Policji), oświadczenie policjanta;

- w przypadkach zwolnienia policjanta od zajęć służbowych z powodu porodu lub choroby małżonka policjanta stale opiekującego się dzieckiem, jeżeli poród lub choroba uniemożliwia temu małżonkowi sprawowanie opieki nad dzieckiem i pobytu małżonka policjanta stale opiekującego się dzieckiem w podmiocie leczniczym wykonującym działalność polegającą na udzielaniu stacjonarnych i całodobowych świadczeń zdrowotnych (art. 121b ust. 2 pkt 5 lit. b i c ustawy o Policji) zaświadczenie lekarskie wystawione przez lekarza na zwykłym druku;

- w przypadku, o którym mowa w art. 6 ust. 2 pkt ustawy chorobowej, decyzja wydana przez właściwy organ albo uprawniony podmiot na podstawie przepisów o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi.

Na dostarczenie jest 7 dni

Zaświadczenie, aby usprawiedliwiło nieobecność funkcjonariusza w służbie, musi być dostarczone przełożonemu w ciągu siedmiu dni od dnia jego otrzymania. Dotyczy to także zaświadczenia jednostki organizacyjnej publicznej służby krwi albo decyzji, o której mowa w art. 121c ust. 1 pkt 5 ustawy o Policji.

Również oświadczenie o wystąpieniu okoliczności, o których mowa w art. 121b ust. 2 pkt 5 lit. a, policjant jest obowiązany złożyć przełożonemu właściwemu do spraw osobowych w terminie siedmiu dni od dnia ich zaistnienia. Niedopełnienie tego obowiązku powoduje, że nieobecność w służbie w okresie przebywania na zwolnieniu lekarskim uznaje się za nieobecność nieusprawiedliwioną, chyba że niedostarczenie zaświadczenia albo oświadczenia nastąpiło z przyczyn niezależnych od policjanta. Konsekwencją uznania nieobecności za nieusprawiedliwioną jest brak prawa do uposażenia za taki okres. Dostarczenie więc zaświadczenia lekarskiego po terminie pozbawia funkcjonariusza całego uposażenia za cały okres objęty tym zwolnieniem. Tak stanowi art. 121d ustawy o Policji. Takie rozwiązanie przewidują też inne pragmatyki, tj.: art. 125d ustawy o Straży Granicznej, art. 105d ustawy o Państwowej Straży Pożarnej, art. 108d ustawy o Biurze Ochrony Rządu, art. 102d ustawy o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym, art. 60e ustawy o  Służbie Więziennej.

To dość dotkliwa sankcja za spóźnienie. Dla porównania pracownicy cywilni w takiej sytuacji tracą tylko 25 proc. należnego im zasiłku i to tylko za okres od ósmego dnia orzeczonej niezdolności do pracy do dnia dostarczenia zaświadczenia lekarskiego.

Trzy wymiary kontroli

Zdyscyplinowanie funkcjonariuszy do szybkiego dostarczania zaświadczenia lekarskiego ułatwia niewątpliwie podjęcie przez uprawnione organy czynności kontrolnych. Mają na to po prostu więcej czasu. A kontrolę taką mogą przeprowadzać:

- komisje lekarskie podległe ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych – w zakresie prawidłowości orzekania o czasowej niezdolności do służby z powodu choroby oraz prawidłowości wykorzystania zwolnienia lekarskiego;

- przełożony policjanta właściwy w sprawach osobowych – w zakresie prawidłowości wykorzystania zwolnienia lekarskiego i spełnienia wymogów formalnych zaświadczeń lekarskich oraz w zakresie oświadczenia policjanta, o którym mowa w art. 121c ust. 1 pkt 3 (oświadczenie o konieczności osobistego sprawowania opieki na dzieckiem do ukończenia przez nie ósmego roku życia w przypadku nieprzewidzianego zamknięcia żłobka, przedszkola lub szkoły, do których dziecko uczęszcza).

Formalne sprawdzenie zwolnienia...

Kontrola, czy zaświadczenie lekarskie spełnia określone w przepisach wymogi formalne, polega na sprawdzeniu, czy zaświadczenie to: nie zostało sfałszowane lub zostało wydane zgodnie z przepisami w sprawie zasad i trybu wystawiania zaświadczeń lekarskich.

Jeżeli w wyniku takiej kontroli zachodzi podejrzenie, że zaświadczenie lekarskie zostało sfałszowane, przełożony funkcjonariusza powinien wystąpić do lekarza, który je wystawił, o wyjaśnienie sprawy. Natomiast w razie podejrzenia, że zaświadczenie lekarskie zostało wydane niezgodnie z przepisami w sprawie zasad i trybu wystawiania zaświadczeń lekarskich, o wyjaśnienie sprawy przełożony występuje do terenowej jednostki organizacyjnej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Jeżeli w wyniku tak przeprowadzonej kontroli zostanie ustalone, że zwolnienie lekarskie zostało sfałszowane, policjant traci prawo do uposażenia za cały okres zwolnienia.

...i oświadczenia funkcjonariusza

Ustawa o Policji pozwala przełożonemu funkcjonariusza na skontrolowanie również oświadczenia policjanta o konieczności osobistego sprawowania opieki na dzieckiem w przypadku nieprzewidzianego zamknięcia żłobka, przedszkola lub szkoły, do których dziecko uczęszcza.

Kontrola taka polega na ustaleniu, czy faktycznie doszło do nieprzewidzianego zamknięcia placówki, do której uczęszcza dziecko policjanta. Tak stanowi art. 121e ust. 8 ustawy o Policji. W razie stwierdzenia w trakcie kontroli, że oświadczenie policjanta nie jest zgodne z prawdą, osoba kontrolująca sporządza protokół, który powinien zostać przedstawiony policjantowi, aby ten mógł się do niego ustosunkować (wnieść swoje uwagi).

Na podstawie ustaleń zawartych w protokole przełożony stwierdza utratę prawa do uposażenia za cały okres zwolnienia.

Podobnie kwestie te regulują przepisy innych ustaw pragmatycznych (art. 125e ustawy o Straży Granicznej, art. 105e ustawy o Państwowej Straży Pożarnej, art. 108e ustawy o Biurze Ochrony Rządu, art. 102e ustawy o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym, art. 60f ustawy o Służbie Więziennej).

Kontrola prawidłowości orzekania

Tak jak kontrola formalna zaświadczeń lekarskich czy oświadczeń składanych przez funkcjonariuszy należy do wyłącznych kompetencji ich przełożonych, tak kontrola prawidłowości orzekania o czasowej niezdolności do służby z powodu choroby jest w wyłącznej gestii komisji lekarskich.

Kontrola ta polega na sprawdzeniu prawidłowości ustalenia okresu zwolnienia od zajęć służbowych z powodu przebywania na zwolnieniu lekarskim przez funkcjonariusza Policji, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej, Biura Ochrony Rządu, Centralnego Biura Antykorupcyjnego i Służby Więziennej.

Taką kontrolę komisja lekarska przeprowadza z urzędu albo na wniosek przełożonego funkcjonariusza właściwego w sprawach osobowych. Ale nawet, jeśli przeprowadza ją z urzędu, ma obowiązek poinformować przełożonego funkcjonariusza o wynikach tej kontroli. Tak stanowi ustawa o komisjach lekarskich. Wydaje się jednak, że tego typu kontrole jeszcze długo nie będą mogły być podejmowane przez komisje z urzędu. Aby bowiem skontrolować prawidłowość orzekania o czasowej niezdolności do służby z powodu choroby, komisja musiałaby wiedzieć, że dany funkcjonariusz na zwolnieniu lekarskim przebywa. Skąd ma mieć taką wiedzę? Żadne przepisy tego niestety nie wyjaśniają. Przynajmniej na razie.

W Sejmie trwają prace nad nowelizacją ustawy chorobowej. Projekt, który jest dopiero po pierwszym czytaniu, przewiduje zmiany w zasadach wystawiania zaświadczeń lekarskich. W związku z tym, że dotyczą one także funkcjonariuszy służb mundurowych, konieczne będą też zmiany w poszczególnych ustawach pragmatycznych. Może więc przy okazji i ta kwestia zostanie dostrzeżona i poprawiona.

Do tego czasu jednak, jak się wydaje, komisja lekarska będzie mogła kontrolować prawidłowość orzekania o niezdolności do służby z powody choroby tylko w sytuacji, gdy poprosi ją o to przełożony funkcjonariusza. Jeśli ten nie będzie tym zainteresowany, sprawdzanie wystawianych funkcjonariuszom zaświadczeń pozostanie fikcją.

Badania lekarskie obowiązkowe

Jeśli jednak do takiej kontroli dojdzie, warto wiedzieć, że w jej trakcie komisja lekarska ma prawo przebadać funkcjonariusza w wyznaczonym miejscu lub w miejscu jego pobytu. W tym celu powinna wysłać do niego, za zwrotnym potwierdzeniem odbioru, wezwanie z terminem badania lub dostarczenia posiadanych wyników badania specjalistycznego lub badań dodatkowych.

Może ona też żądać od lekarza wystawiającego zaświadczenie udostępnienia dokumentacji medycznej dotyczącej osoby badanej, stanowiącej podstawę wydania zaświadczenia lekarskiego, lub udzielenia wyjaśnień i informacji w sprawie.

W przypadku gdy funkcjonariusz nie podda się badaniom lekarskim, uniemożliwia ich przeprowadzenie lub nie dostarcza wyników badań lekarskich mimo wezwania komisji lekarskiej, zaświadczenie lekarskie traci ważność od dnia następującego po terminie wskazanym w wezwaniu. W takiej sytuacji komisja lekarska wydaje orzeczenie, które jest traktowane na równi z orzeczeniem o zdolności funkcjonariusza do służby.

Zaświadczenie to straci ważność także wtedy, gdy komisja po przebadaniu funkcjonariusza ustali wcześniejszą datę ustania przyczyny będącej podstawą zwolnienia od zajęć służbowych niż orzeczona w zaświadczeniu lekarskim. W takiej sytuacji komisja orzeka o zdolności funkcjonariusza do służby. Utrata ważności zaświadczenia następuje od tej daty, jednak nie wcześniej niż od dnia badania lekarskiego przeprowadzonego przez komisję. O wydanym orzeczeniu komisja lekarska ma obowiązek poinformować lekarza wystawiającego zaświadczenie lekarskie, funkcjonariusza oraz jego przełożonego właściwego w sprawach osobowych.

Kontrola, co funkcjonariusz robi na zwolnieniu, może być przeprowadzona zarówno przez jego przełożonego, jak i komisję lekarską. Tylko w tym przypadku kompetencje obu tych organów pokrywają się (>patrz tabela 4). Zasady postępowania komisji lekarskiej określa ustawa o komisjach, zasady postępowania przełożonych – ustawy pragmatyczne poszczególnych służb.