Dziękujemy, że się nie bałeś

Michał Kołodziejczyk ?z Manaus

Podobno da się tu dojechać z Sao Paulo samochodem. Podróż zajmuje równo dwie doby, to niecałe 4 tysiące kilometrów. Da się też dojechać rowerem, czego dowiódł jeden z angielskich kibiców.

Ale Manaus jest jednak odcięte od świata. Kolejne rządy w swoich programach wyborczych mają  wybudowanie autostrad, które pomogłyby ożywić region. Droga do Porto Velho wymaga dwóch przepraw promem przez Rio Negro i Amazonkę i tylko na odcinku 100 kilometrów wyłożona jest asfaltem. Drogi do Itacoatiary i Amazonas są utwardzone, ale jednopasmowe i kręte. Mieszkańcy Manaus, którzy nie muszą podróżować, mówią, że brak autostrad to jednak błogosławieństwo dla miasta – dzięki temu, jako jedyne w Brazylii mogło zachować swoją kulturę.

Inna Brazylia

Pomysłów na ożywienie Manaus było mnóstwo, ostatni to futbol. Kiedy miasto znalazło się na liście gospodarzy mistrzostw świata, na uczestników mundialu padł strach – Roy Hodgson, gdy dowiedział się, że Anglia rozegra tu mecz z Włochami, powiedział, że stała się najgorsza rzecz, jaka mogła się przytrafić jego drużynie. Media uderzyły w bęben, którego dźwięk gawiedź lubi najbardziej. Że będzie niebezpiecznie, że wszys-?cy zachorują na malarię i że nie będzie gdzie spać.

Po kilku dniach w Sao Paulo i Salvadorze, w Manaus poznaje się inną Brazylię. Tę lepszą i przyjaźniejszą. Może to przez upał, ale wszyscy funkcjonują tu jak w zwolnionym tempie. Kierowca taksówki nie rozumie nawet słowa „OK", ale w pięć minut organizuje mapę, gdzie palcem trzeba wskazać cel. Chociaż kurs wynosi 32 reale, proponuje, że weźmie 30. Manaus się stara i nie chodzi tutaj o władze, starają się zwyczajni ludzie. Podczas obiadu pytają, czy masz hotel, bo jak nie, to nie musisz szukać, możesz zamieszkać u nich. Oczywiście Włosi i Anglicy nikomu nie ufają. Dopiero rano, kiedy okazuje się, że po wspólnej imprezie mają nie tylko portfele, ale jeszcze spis telefonów „jakby czegoś potrzebowali", żałują, że ich reprezentacja w tym mieście już nie zagra.

Oczywiście były protesty, ale w zupełnie innej skali niż w Sao Paulo czy Rio de Janeiro. Podczas budowy Areny do Amazonas zginęło trzech robotników, każda śmierć wyprowadzała ludzi na ulice. W pierwszym wzięło udział 100 tysięcy osób, w drugim już 100, bez tysięcy. Ostatni, jak policzono, zgromadził 17 osób.

Zobacz więcej zdjęć

Być może ludzie na co dzień nie są tutaj tak mili, a po prostu znają się na robieniu interesów – jeśli podczas mundialu Manaus zda egzamin, to wieść o tym, że jest doskonałą bazą dla wycieczek po dżungli, rozniesie się po świecie. – Ludzie są wdzięczni za to, że tu przyjechałeś, że się nie bałeś. Zaczepiają cię na ulicach i pytają, czy aby na pewno znasz drogę. Żyje się tu spokojniej, dlatego mało który emigrant z Amazonii odnajduje się w betonowej dżungli Sao Paulo.

Ze stadionem się pogodzili, teraz jest mundial i się cieszą. Czy ktoś myśli o tym, co stanie się z obiektem po mistrzostwach? Nie, to jednak Brazylia, tu nikt nie wybiega myślami za daleko w przód – mówi Tjerk Bruehwiller, korespondent szwajcarskich gazet w Ameryce Południowej, który fazę grupową mistrzostw spędzi w Amazonii.

Pod koniec XIX wieku Manaus było najbogatszym miastem Brazylii dzięki kauczukowi. Atmosferę tamtych czasów świetnie oddaje film Wernera Herzoga „Fitzcarraldo". Tytułowego bohatera – kauczukowego barona Carlosa Fitzcarralda gra Klaus Kinski, który postanawia wykupić jedyny wolny zalesiony cennymi drzewami teren w okolicy i zarobić miliony. Wkrótce okazuje się, że nie ma możliwości transportu surowca na targ. Fitzcarraldo organizuje ekipę, która ma wykarczować wzgórze i przeciągnąć 340-tonowy statek do drugiego koryta rzeki. Po kilku dniach zostaje sam z kucharzem, jednak zaciekawiona lokalna ludność postanawia pomóc w przeniesieniu kolosa, stosując miejscowe sposoby. Gdy statek jest już po drugiej stronie góry, wódz wioski zdejmuje blokady i spuszcza go na dno rzeki. To po to, by załagodzić gniew bogów wody, by nic złego nie stało się Fitzcarraldo, z którym się bardzo polubił. Baron do miasta wraca jeszcze raz, na koncert Enrica Caruso w miejscowej operze, która stała się symbolem miasta.

Paryż Amazonii

W Manaus zatrzymałem się w hotelu 40 metrów od opery. Jest odnowiona, nazywa się Teatro do Amazonia i nadal są tu przedstawienia. Na placu przed budynkiem w sobotni wieczór bawi się młodzież, brata się z Anglikami i Włochami. Uderza swoboda seksualna, która w Polsce spotkałaby się z protestami. Na ulicach całują się homoseksualne pary, transwestyci wyruszają na łowy. Nikt nie zwraca na nich uwagi, nikomu nie przeszkadzają, nie są nachalni. Jak wszyscy w tym regionie szukają kontaktu wzrokowego. Tutaj nikt nie spuszcza głowy w windzie.

Swoją obecność oczywiście musi zaakcentować policja i wojsko. Kilka tygodni przed mundialem burmistrz wysłał w świat sygnał: „jesteśmy gotowi na przyjęcie angielskich kibiców" i przeprowadził manewry z udziałem 500 funkcjonariuszy. Chociaż na placu jest spokojnie, raz na jakiś czas oddział 20 żołnierzy przechadza się dookoła, gęsiego, bardzo blisko siebie. Żołnierze są w kaskach i ochraniaczach, mają długą broń. Na nich, jak na transwestytów, także nikt nie zwraca uwagi. Oni też nie przeszkadzają.

W hotelach brakuje miejsc, cena za pokój jednoosobowy przekracza dwa tysiące złotych. Miasto zorganizowało noclegi na barkach, ale w internecie można znaleźć oferty w miejscowościach oddalonych o 30–50 kilometrów od miasta. Pobyt połączony jest z wycieczką do dżungli, obserwowaniem kajmanów, papug, łowieniem ryb i przejściem przez las tropikalny z maczetami w ręku, żeby wycinać krzewy, które zarosły ścieżkę w środku nocy.

Kiedyś na Manaus mówiono Paryż Amazonii. Miało latarnie na ulicach na długo przed większością europejskich miast. Przyciągało ludzi z całego kraju, także z innych kontynentów. Rozwijało się tak szybko, jak upadło. Ktoś wpadł na pomysł, by przewieźć kauczuk w inne rejony kraju, Amazonia straciła swoją wyjątkowość, a na ulicach zgasły światła. Na kilka dekad.

Ożywienie przyszło w czasach dyktatury wojskowych. Ogłosili oni Manaus wolną strefą ekonomiczną, która zajęła przestrzeń dziesięciu tysięcy kilometrów kwadratowych. W latach 60. miasto liczyło 300 tysięcy mieszkańców, pod koniec wieku już półtora miliona, teraz aglomeracja liczy o kolejny milion więcej. W strefie ekonomicznej działa dziś około 800 firm, Honda produkuje motory, Peugeot części samochodów, Sony i Panasonic telewizory.