Odszkodowanie za ewidentnie błędny wyrok

Takie wnioski płyną z wyroku Sądu Najwyższego z 23 listopada 2007 r. (sygn. IV C PN 72/07).

Tę kategorię spraw SN rozpatruje co do zasady na posiedzeniu niejawnym. Rozprawę wyznacza wyjątkowo, gdy przemawiają za tym ważne względy. Albo gdy trzeba uzyskać wyjaśnienia bezpośrednio od wnoszącego skargę lub strony przeciwnej.

Taką decyzję podjął SN w odniesieniu do skargi spółdzielni Mlekpol. Wnosiła ona o stwierdzenie niezgodności z prawem wydanego w II instancji prawomocnego wyroku w sprawie wniesionej przez tę spółdzielnię przeciwko Markowi J.

Spółdzielnia domagała się od Marka J. zwrotu udziałów członkowskich w wysokości ponad 21 tys. zł, wypłaconych mu w czterech ratach od kwietnia 2004 r. do sierpnia 2005 r. Jednak art. 26 prawa spółdzielczego mówi, że członek nie może domagać się zwrotu wpłat na udziały przed ustaniem członkostwa. Ponieważ Marek J. był wciąż członkiem spółdzielni, zwrot udziałów mu się nie należał.

Na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu spółdzielnia domagała się, by je oddał jako świadczenie nienależne. Przegrała w I i II instancji

. Podstawą werdyktów stał się art. 411 pkt 1 kodeksu cywilnego, który wyłącza dopuszczalność zwrotu świadczenia nienależnego, jeśli m.in. spełniający świadczenie wiedział, że nie był do tego zobowiązany. Spółdzielnia tłumaczyła się, że nie wiedziała, iż nie powinna była wypłacać udziałów; co więcej, było to wręcz niedopuszczalne. Sądy nie przyjęły tych wyjaśnień. Sąd II instancji podkreślił, że spółdzielnia jest dużym podmiotem, profesjonalistą dysponującym fachową obsługą i wieloosobowym zespołem odpowiedzialnym za sprawy finansowe, zobowiązanym zachować należytą staranność w swych działaniach. Jest więc zobligowana wiedzieć, czy powinna wypłacać sporne kwoty.

To orzeczenie stało się ostateczne i prawomocne. Ze względu na wartość przedmiotu ewentualnego zaskarżenia wniesienie od niego skargi kasacyjnej do SN nie wchodziło w rachubę. Skarga jest bowiem niedopuszczalna, jeśli wartość ta jest niższa niż 50 tys. zł, w sprawach gospodarczych – 75 tys. zł, a w sprawach pracy i ubezpieczeń społecznych – niższa niż 10 tys. zł. Nie było też powodów, które uzasadniałyby skargę o wznowienie postępowania.

Spółdzielnia miała więc przed sobą jedyną drogę do uzyskania satysfakcji: skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia.

Skarga taka nie może doprowadzić do podważenia wyroku. Jednak werdykt Sądu Najwyższego uwzględniający ją pozwala pokrzywdzonemu wystąpić przeciwko Skarbowi Państwa na podstawie art. 417

1

§ 2 kodeksu cywilnego o odszkodowanie za szkody wyrządzone błędnym wyrokiem. W praktyce chodzi o kwotę, której sąd wbrew prawu nie przyznał lub którą wbrew prawu obciążył skarżącego.

Spółdzielnia zarzucała w swej skardze, że sądy rażąco przekroczyły granice dopuszczalnej wykładni przepisów ustanawiających wyjątki od zasady. Takim przepisem jest art. 411 pkt 1 k.c., który przewiduje wyjątek od zasady zapisanej w art. 405 k.c., że bezpodstawnie wzbogacony musi zwrócić korzyść.

Przekonywała, że art. 411 pkt 1 k.c., inaczej, niż przyjęły sądy, dotyczy tylko sytuacji, gdy spełniający świadczenie miał pełną świadomość, że jest ono nienależne. Zarzucała naruszenie konstytucyjnej zasady równości podmiotów prawa cywilnego wskutek przyjęcia, że w odniesieniu do osób prawnych obowiązują tu inne kryteria, ostrzejsze niż w stosunku do osób fizycznych.

SN skargę spółdzielni oddalił. Sędzia Barbara Myszka zaznaczyła, że przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu należą do najbardziej zawiłych i niejasnych instytucji kodeksu cywilnego.

Wbrew temu, co twierdzi spółdzielnia, wykładni art. 411 k.c. nie można uznać za utrwaloną. Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem opierająca się na zarzucie błędnej wykładni może odnieść skutek tylko w razie zlekceważenia wykładni, którą sąd był związany (np. wykładnią sądu II instancji przy ponownym rozpatrywaniu sprawy), albo gdy wykładnia danego przepisu jest utrwalona i niewątpliwa. Nie dotyczy to art. 411 pkt 1 k.c.

Dlatego wykładni tego przepisu przyjętej przez sąd w tej sprawie nie można uznać za rażąco wadliwą. Nie oznacza to, że SN ją w pełni akceptuje – zaznaczyła sędzia.

Strona, która uważa, że błędny werdykt wyrządził jej szkodę, może wnieść do Sądu Najwyższego skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem takiego wyroku czy postanowienia

.

Wyrok SN uwzględniający to żądanie nie prowadzi do uchylenia wyroku, ale otwiera drogę do uzyskania odszkodowania od Skarbu Państwa. Można wnieść tę skargę, gdy zmiana lub uchylenie orzeczenia na innej drodze jest niemożliwe. W praktyce chodzi o sprawy, w których nie przysługuje skarga kasacyjna ani skarga o wznowienie postępowania. Wyjątkowo skarga ta dopuszczalna jest w sytuacjach, gdy strona nie wyczerpała zwykłych możliwości podważenia werdyktu, np. nie wniosła (choć mogła) apelacji albo skargi kasacyjnej

(art. 424

1

– art. 424