W postępowaniu wywołanym wniesieniem zażalenia, o którym mowa w art. 3941 § 11 kodeksu postępowania cywilnego, Sąd Najwyższy bada jedynie, czy sąd drugiej instancji prawidłowo przyjął, że zachodzi jedna z przyczyn uzasadniających uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, objętych art. 386 § 2 i 4 k.p.c. Zażalenie nie może zmierzać do oceny zasadności żądania pozwu, apelacji ani merytorycznego stanowiska prawnego sądu drugiej instancji. Dokonywana kontrola ma charakter formalny. Zakresem kontroli w postępowaniu zażaleniowym jest zbadanie, czy sąd drugiej instancji prawidłowo pojmował przyczynę uzasadniającą wydanie orzeczenia kasatoryjnego i czy jego merytoryczne stanowisko uprawniało do podjęcia takiej decyzji procesowej. Konsekwencją tego jest ograniczenie dopuszczalnych zarzutów do związanych z kwestionowaniem wystąpienia przesłanek stosowania art. 386 § 4 k.p.c. Jeżeli przyczyną uchylenia wyroku było nierozpoznanie przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy, to kontrola SN ogranicza się do oceny prawidłowości zastosowania art. 386 § 4 k.p.c., tj. trafności zakwalifikowania przez sąd drugiej instancji stanu sprawy z punktu widzenia występowania w niej tej podstawy. Nie obejmuje natomiast ewentualnych wad postępowania wyjaśniającego. Wszelkie nieprawidłowości dotyczące naruszeń prawa materialnego czy procesowego, poza wskazanymi w art. 386 § 2 k.p.c. i w art. 386 § 4 in fine k.p.c., powinny być w systemie apelacji pełnej ocenione bezpośrednio w postępowaniu apelacyjnym (postanowienie SN z dnia 17 maja 2018 r., sygn. akt V CZ 31/18, orzecznictwo SN dostępne na www.sn.pl poza podanymi publikatorami, zob. też postanowienie SN z dnia 28 marca 2018 r., sygn. akt V CZ 19/18).
Czytaj także: Czy przysługuje zażalenie na postanowienie sądu oddalającego skargę?
Funkcją art. 3941 § 11 k.p.c. jest wymuszenie merytorycznego orzekania przez sądy odwoławcze, procedujące w modelu apelacji pełnej. Całkowicie chybiony jest argument o rzekomym odbieraniu stronom jednej merytorycznej instancji i pozbawieniu stron prawa do dwuinstancyjnego merytorycznego postępowania. Na tym polega model apelacji pełnej, że sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę od nowa (jako druga instancja merytoryczna) i może dokonać całkowicie odmiennych ustaleń faktycznych oraz całkowicie odmiennej oceny materiału dowodowego od tych dokonanych przez sąd pierwszej instancji, co w żadnym razie nie oznacza pozbawienia stron jednej instancji merytorycznej (postanowienie SN z dnia 14 lutego 2018 r., sygn. akt I UZ 4/18, zob. także postanowienie SN z dnia 6 czerwca 2014 r., sygn. akt I CZ 32/14).
Do nierozpoznania istoty sprawy, o którym mowa w art. 386 § 4 k.p.c., dochodzi wtedy, gdy rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy, gdy sąd ten zaniechał zbadania materialnej podstawy żądania albo merytorycznych zarzutów strony, bezpodstawnie przyjmując, że istnieje przesłanka materialnoprawna lub procesowa unicestwiająca roszczenie (postanowienie SN z dnia 10 grudnia 2015 r., sygn. akt V CZ 77/15 oraz powołane w jego uzasadnieniu orzecznictwo; zob. także m.in.: postanowienia SN z dnia 31 sierpnia 2017 r., sygn. akt III PZ 5/17, z dnia 18 listopada 2016 r., sygn. akt I CZ 70/16, z dnia 10 listopada 2016 r., sygn. akt IV CZ 66/16, z dnia 19 października 2016 r., sygn. akt V CZ 58/16, z dnia 20 stycznia 2016 r., sygn. akt V CZ 86/15).
Nierozpoznanie istoty sprawy w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c. polega na poprzestaniu na błędnym przyjęciu przez sąd pierwszej instancji przesłanki niweczącej lub hamującej roszczenie (prekluzja, przedawnienie, potrącenie, brak legitymacji, prawo zatrzymania itp.) albo na zaniechaniu zbadania (w ogóle) materialnej podstawy żądania, niezbadaniu podstawy merytorycznej dochodzonego roszczenia albo całkowitym pominięciu merytorycznych zarzutów pozwanego (postanowienie SN z dnia 12 października 2017 r., sygn. akt II PZ 19/17).
Należy również zauważyć, że orzeczenia kasatoryjnego nie uzasadnia nawet potrzeba znacznego uzupełnienia postępowania dowodowego, w tym usunięcia jego wad oraz przeprowadzenia dowodów bezpodstawnie pominiętych przez sąd pierwszej instancji (postanowienie SN z dnia 29 września 2017 r., sygn. akt V CZ 58/17, por. także m.in. postanowienia SN z dnia 7 grudnia 2017 r., sygn. akt II CZ 81/17, z dnia 24 listopada 2017 r., sygn. akt I CZ 105/17, z dnia 31 sierpnia 2017 r., sygn. akt V CZ 53/17, z dnia 27 lipca 2017 r., sygn. akt II UZ 31/17, z dnia 21 lipca 2017 r., sygn. akt I CZ 77/17, z dnia 5 lipca 2017 r., sygn. akt II PZ 11/17, z dnia 13 kwietnia 2017 r., sygn. akt I CZ 44/17, z dnia 25 listopada 2016 r., sygn. akt V CZ 76/16, z dnia 25 listopada 2016 r., sygn. akt V CZ 74/16, z dnia 3 marca 2016 r., sygn. akt II CZ 110/15, z dnia 15 kwietnia 2015 r., sygn. akt IV CZ 6/15, z dnia 25 października 2012 r., sygn. akt I CZ 143/12).
W takiej sytuacji sąd drugiej instancji, jako sąd działający w ramach apelacji pełnej, obowiązany jest odpowiednio uzupełnić postępowanie dowodowe, dokonać niezbędnych ustaleń faktycznych i przeprowadzić ich ocenę prawną istoty sporu będącego przedmiotem sprawy (postanowienie SN z dnia 18 marca 2015 r., sygn. akt I CZ 26/15, zob. też postanowienia SN z dnia 23 października 2015 r., sygn. akt V CZ 62/15, z dnia 15 października 2015 r., sygn. akt II PZ 11/15, LEX nr 2122381, z dnia 11 sierpnia 2015 r., sygn. akt III SZ 3/15, LEX nr 2288984).
Uprawnienie sądu drugiej instancji do wydania orzeczenia kasatoryjnego w razie potrzeby przeprowadzenia postępowania dowodowego również w znacznej części art. 386 § 4 k.p.c. przewidywał do dnia 1 lipca 2000 r. Przepis ten uległ jednak zmianie w wyniku wejścia w życie ustawy z dnia 24 maja 2000 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz ustawy o komornikach sądowych i egzekucji (Dz.U. nr 48, poz. 554). Obecnie takie uprawnienie sądowi drugiej instancji nie przysługuje (postanowienie SN z dnia 27 kwietnia 2018 r., sygn. akt IV CZ 22/18).
Orzeczenie kasatoryjne może być więc wydane tylko w razie stwierdzenia nieważności postępowania przed sądem pierwszej instancji, nierozpoznania istoty sprawy oraz gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości (postanowienie SN z dnia 17 listopada 2017 r., sygn. akt III CZ 39/17, zob. też postanowienie SN z dnia 8 sierpnia 2017 r., sygn. akt I UZ 21/17).
To już IV edycja kongresu dla liderów świata finansów
Wymaga podkreślenia, że postępowanie apelacyjne obejmuje merytoryczne rozpoznanie sprawy, sąd odwoławczy rozpoznaje sprawę na nowo, w związku z tym uwzględnienie apelacji powinno zgodnie z art. 386 § 1 k.p.c. prowadzić w zasadzie do zmiany zaskarżonego wyroku i wydania orzeczenia rozstrzygającego w granicach zaskarżenia o żądaniu pozwu, a wyjątkowo do uchylenia wyroku (zob. uchwałę siedmiu sędziów SN zasadę prawną z dnia 31 stycznia 2008 r., sygn. akt III CZP 49/07 oraz postanowienie SN z dnia 18 listopada 2016 r., sygn. akt I CZ 86/16).
Autor jest radcą prawnym, doktorem nauk prawnych i wykładowcą Uczelni Łazarskiego w Warszawie
