Sytuacja po zamieszkach w Ferguson

Tomasz Deptuła ?z Nowego Jorku

W samym środku Ameryki w Ferguson, na przedmieściach St. Louis, biały policjant zabił nieuzbrojonego 18-letniego Michaela Browna, który za kilka dni miał zacząć naukę w college'u. Szczegóły incydentu do dziś są niejasne.

Śmierć Browna okazała się jednak iskrą rzuconą na beczkę prochu. W Ferguson coś pękło. Protesty przeciwko brutalności policji wymknęły się spod kontroli – zaczęły się zamieszki i plądrowanie sklepów. Sceny, które obejrzał cały świat, przypominały to, co oglądano w Ameryce w latach 50. i 60., w czasach walki o równouprawnienie ludności kolorowej. Zginęły kolejne osoby.

Gubernator stanu Missouri Jay Nixon musiał sprowadzić na miejsce Gwardię Narodową, a rozładowywanie napięcia trwa już trzeci tydzień.

Manifestacje nie ograniczyły się jedynie do okolic St. Louis. W całym kraju głośno przypomniano o statystykach. Przedstawiciele mniejszości rasowych są dużo częściej kontrolowani i zatrzymywani przez służby policyjne różnych miast. I częściej też lądują w więzieniach.

Ferguson jako model

Konflikt w Ferguson to zaledwie wierzchołek góry lodowej. Napięcia można zaobserwować nie tylko na linii biali –inne mniejszości rasowe, ale także pomiędzy poszczególnymi grupami. W maju pod Chicago wzywano do szkół siły policyjne, aby zmniejszyć napięcia między uczniami czarnymi i latynoskimi. Na przedmieściu miasta, w Streamwood, obie te grupy pobiły się w szkolnej stołówce. Bójka wymknęła się spod kontroli.

W Ferguson Gwardia Narodowa wróciła już do domów, ale debata na temat przyczyn rasowych podziałów nie ucichła. Dla wielu komentatorów zarówno sam incydent, jak i kontrowersje związane z działaniami podjętymi przez policję i twardym potraktowaniem Afroamerykanów nie stanowiły większego zaskoczenia.

Biali uczniowie po raz pierwszy w historii przestają być większością

Według Sama Fulwooda III z Center for American Progress przyczyn wzrostu napięć rasowo-etnicznych należy raczej poszukiwać w zmianach demograficznych, jakie zaszły w ciągu minionego dwudziestolecia na przedmieściach wielkich miast.

– Zmiany dotyczą nie tylko Ferguson, ale także wielu innych społeczności rozsianych po całym kraju. I osoby kolorowe odbierają te zmiany jako niekorzystne dla nich – uważa Fulwood.

Ferguson jest jednak modelowym przykładem toczących się procesów demograficznych. 21-tysięczne miasteczko zmieniło się w ciągu 20 lat. W 1980 roku 80 procent mieszkańców Ferguson było białych. Gdy w 2010 roku przeprowadzano spis powszechny, miasto było w 85 proc. zamieszkane przez Afroamerykanów. Ale w miarę jak do Ferguson  zaczęli przeprowadzać się kolorowi, miasto stało się biedniejsze, ponieważ  zaczęła się kruszyć jego baza ekonomiczna.

To kolejny paradoks amerykańskiej rzeczywistości, z którym trzeba się zmierzyć. Do tej pory proces „suburbanizacji" kojarzył się przede wszystkim z białymi, najczęściej materialnie usytuowanymi w klasie średniej, którzy przeprowadzali się do bezpieczniejszych i bogatszych miejscowości na obrzeżach wielkich miast. „W ostatnich latach widzimy odwrócenie się trendu  w wielu miejscowościach w całym kraju, nie tylko w Ferguson coraz większy odsetek ludności stanowią czarni i przedstawiciele innych mniejszości. I te miejscowości zaczęły biednieć" – mówi Fulwood.

Te zmiany demograficzne nie zawsze mają swoje przełożenie na procesy polityczne, co dodatkowo zwiększa napięcia rasowe. Na przykład w Ferguson większość wybieralnych członków władz lokalnych wciąż stanowią biali.

Wynika to z inercji systemu.

– To zjawisko, które można zaobserwować w całym kraju. Wiele lokalnych wyborów nie jest organizowanych w listopadzie (wówczas wybiera się prezydenta lub członków Kongresu – przyp. red.), ale na przykład w kwietniu. A wówczas trudno o frekwencję – mówi profesor prawa z Georgetown University Anthony E. Cook.

I przypomina, że podczas wiosennych wyborów do lokali wyborczych w Ferguson chodziło od 3 do 5 proc. uprawnionych. Cook mówi o nieproporcjonalnie wielkiej grupie kolorowych Amerykanów wykluczonych z procesu.

Odejście od eurocentryzmu

Zmiany demograficzne mają dużo większy zasięg i nie dotyczą wyłącznie Afroamerykanów. Według National Center for Education Statistics (NCES) w rozpoczynającym się właśnie nowym roku szkolnym w USA biali uczniowie po raz pierwszy w historii przestaną być większością.

Choć w skali całego kraju pozostaną nadal najliczniejszą grupą rasową (49,8 proc.), spadek poniżej 50 proc. jest więcej niż symboliczny. Odzwierciedla przede wszystkim w sposób dobitny zmiany demograficzne, jakie zachodziły i zachodzą w USA w ostatnich dekadach. Aż co czwarty uczeń w tym roku szkolnym będzie Latynosem, 15 proc. będą stanowić młodzi Afroamerykanie, a 5 proc. Azjaci. Rasowej mozaiki będą dopełniać dzieci z małżeństw rasowo mieszanych oraz rdzenni Indianie.

W skali całego, „dorosłego" społeczeństwa do podobnej zmiany dojdzie w 2043 roku – projektuje Biuro Spisu Powszechnego.

Nietrudno wskazać przyczyny tych trendów. Wskaźniki urodzin pozostają praktycznie na stałym poziomie wśród białych, czarnych i Azjatów, ale w przypadku Latynosów  ciągle rosną. Do tego dochodzi także imigracja. Do USA przeprowadza  się rocznie legalnie około miliona osób, a co najmniej kolejnych kilkaset tysięcy dostaje się do Ameryki nielegalnie. W większości są to przybysze właśnie z Ameryki Łacińskiej.  Często pomieszkują w biedniejszych dzielnicach, co zwiększa napięcia między nimi a Afroamerykanami. Ma to też poważne konsekwencje dla systemów edukacyjnych. Ponieważ publiczne szkolnictwo średnie w USA jest bezpłatne, poszczególne okręgi szkolne stanęły przez wyzwaniem zapewnienia uczniom nauki języka angielskiego. Niektóre szkoły zatrudniły także tłumaczy z hiszpańskiego, aby nauczyciele mogli się dogadać z rodzicami ich podopiecznych. Zatrudnianie nauczycieli i kuratorów z różnych regionów świata wpłynęło także na programy nauczania, w tym historii i literatury. W praktyce oznacza to odchodzenie od eurocentryzmu.

– Jest dla nas  nieustającym wyzwaniem, aby nasza kadra nauczycielska odzwierciedlała populację uczniów – mówi Steve Saunders, rzecznik jednego z dystryktów szkolnych pod Denver (stan Kolorado), do którego masowo zaczęli się przeprowadzać imigranci z Ameryki Środkowej i Południowej.

Amerykańskie szkoły, w których biali stanowią mniejszość (prawda, że wciąż najliczniejszą), nie mogą służyć jako  dowód na desegregację i integrację rasową.