Fundacje bez kontroli

W Polsce, gdzie działa kilka tysięcy fundacji, połowa nie wywiązuje się z obowiązkowego składania sprawozdań z działalności organizacji – tak wynika ze statystyk ministerstw, które mają je nadzorować. Ministrowie jednak tylko w wyjątkowych przypadkach występują do sądu o zawieszenie zarządu fundacji i wprowadzenie zarządcy przymusowego.

Fundacje dysponują ogromnymi funduszami. Mogą przyjmować darowizny, prowadzić działalność gospodarczą i zbiórki publiczne, pozyskiwać pieniądze z 1 proc. podatków (11 mln Polaków odpisało organizacjom pożytku publicznego za ubiegły rok aż 457 mln zł).

– Prawo wymusza na ministrach nadzorowanie fundacji, ale odnoszę wrażenie, że nie jest on ani sensowny, ani efektywny – ocenia poseł Tomasz Garbowski (SLD), który poprosił ministrów o dane na temat fundacji.

Z danych resortów wynika, że średnio połowa organizacji nie składa sprawozdań z działalności (merytorycznych i finansowych). Na prawie 3 tys. fundacji, które działa pod nadzorem ministra pracy i polityki społecznej, sprawozdania z działalności za rok 2010 (za rok 2011 fundacje mogą składać do końca tego roku więc nie ma jeszcze pełnych danych) złożyło tylko tysiąc z nich – niespełna 45 proc. Identycznie w Ministerstwie Gospodarki – na 304 fundacje tylko 128 z nich złożyło wymagane sprawozdanie.

Z 79 fundacji podległych ministrowi sprawiedliwości sprawozdanie złożyło tylko 35. Okazuje się, że w tej grupie aż 24 ani razu od początku rejestracji w KRS nie złożyło w ogóle żadnego sprawozdania.

Jeszcze gorzej jest z fundacjami, które podlegają ministrowi kultury – na blisko 3 tys. sprawozdanie złożyło ponad 600 z nich. Podobnie w Ministerstwie Edukacji: blisko 2 tys., a złożyło sprawozdania niespełna 600.

Minister pracy dwa miesiące temu wystąpił do sądu w Bielsku-Białej o zawieszenie zarządu Fundacji Budowy Kompleksów Mieszkalnych Wiarus. Powodem były wynagrodzenia dla członków zarządu fundacji, będące w rażącej sprzeczności ze statutem. To jednak działanie wyjątkowe, choć ustawa o fundacjach pozwala ministrom występować do sądu o zawieszenie fundacji, wyznaczenie zarządcy przymusowego lub uchylenie uchwały fundacji w przypadku wątpliwości, a nie tylko stwierdzonych nieprawidłowości. W ciągu dwóch lat 25 wniosków o zawieszenie zarządu skierował minister spraw wewnętrznych (minister środowiska 22 razy, gospodarki – sześć). Jednak większość ministrów (np. sportu, MSZ) tego nie robi.

Ministerstwa tłumaczą, że wysyłają ponaglenia do zarządów fundacji.

– Ale brakuje tak naprawdę sankcji i możliwości realnego wyegzekwowania obowiązku ciążącego na organizacjach. Nadzór ministerstw jest absolutnie iluzoryczny – przyznaje posłanka Julia Pitera (PO), była minister ds. walki z korupcją, która próbowała wraz z ministrem skarbu uporządkować sprawę fundacji, gdzie fundatorem jest Skarb Państwa. – Nie udało nam się tej kwerendy dokończyć. Okazało się, że wiele fundacji sprzed lat posiadło majątki, zmieniło statuty i nie ma możliwości ich odzyskania – mówi.

Sześć lat temu 52 fundacje, dla których fundatorem był Skarb Państwa, skontrolowała Najwyższa Izba Kontroli. W co drugiej stwierdzono nieprawidłowości.

Finanse fundacji od czterech lat podlegają także kontroli generalnego inspektora informacji finansowej. Muszą mu zgłaszać transakcje pochodzące z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł, także w zakresie finansowania terroryzmu. Jednak to wymóg działający tak naprawdę na papierze.