Zachowek można odzyskać tylko w procesie o wydanie zachowku

To wnioski ze środowego wyroku warszawskiego Sądu Apelacyjnego  (sygnatura akt: ACa 221/12)

w sprawie o duży spadek (a dokładniej zachowek), jakiego żąda od Marka P. wnuczka zmarłej przed kilku laty żony czołowego działacza peerelowskiego, wydziedziczona przez babkę. Dość powiedzieć, że w skład spadku wchodzą pałacyk w podwarszawskim Konstancinie i luksusowe mieszkanie w stolicy.

Pozbawiła zachowku

Od razu wyjaśnijmy podstawową rzecz: wydziedziczenie nie polega na pominięciu w testamencie spadkobiercy, ale jest to pozbawienie osoby najbliższej: – małżonka, dziecka – prawa do zachowku. Zachowek to połowa udziału w spadku, jaki by przypadł z ustawy którejś z tych osób, gdyby nie zostały pominięte w testamencie.  Gdy uprawniony jest małoletni  bądź trwale niezdolny do pracy,  zachowek jest wyższy i wynosi 2/3 udziału w spadku. Zachowek chroni więc najb?iższych zmarłego przed zupełnym pozbawieniem schedy.

Zmarła wiedziała najwyraźniej, czego chce, zresztą testament sporządzała u notariusza, gdyż mając dwóch synów, nie tylko że pominęła ojca powódki (wszystko zapisała drugiemu synowi) i go wydziedziczyła, ale wydziedziczyła też jego córkę, a swoją wnuczkę.

W testamencie babka nie szczędziła wnuczce krytyki, pojawiła się nawet kwestia, czy nie naruszyła jej dobrego imienia, dóbr osobistych, ale wobec śmierci testatorki jest bezprzedmiotowa. Babka zresztą w inny sposób nie bardzo mogła wnuczkę wydziedziczyć: uzasadnia bowiem wydziedziczenie wykazanie, że uprawniony do zachowku wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego bądź uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych. Dodajmy, że przyczyna wydziedziczenia powinna wynikać z testamentu.

Chciała oszczędzić

Wnuczka kwestionuje wskazane w testamencie jako podstawy wydziedziczenia zarzuty i domaga się od stryja wypłaty zachowku. Ponieważ normalnie odziedziczyłaby połowę spadku (udział wydziedziczonego ojca), więc zachowek wynosi 1/4 wartości spadku, co daje ponad milion zł. Dodajmy, że pozew o taką kwotę wymaga opłaty w wys. 50 tys. zł.

Ponieważ wzruszenie wydziedziczenia przez sąd jest niepewne, nie chcąc ryzykować tak znacznej kwoty (w razie oddalenia pozwu by ją straciła), czy – jak mówił adwokat Dariusz Skotak, jej pełnomocnik – zwyczajnie nie mając takich pieniędzy, wystąpiła z pozwem o ustalenie bezskuteczności wydziedziczenia na postawie art. 189 kodeksu postępowania cywilnego. W tym wypadku sąd ustalił opłatę na 1000 zł.

Sąd apelacyjny oddalił jednak pozew.

– Jeśli rzeczywiście były takie przyczyny wybrania „tańszej" ścieżki, to przecież powódka mogła wystąpić o zwolnienie jej choćby z części kosztów sądowych – powiedziała sędzia Katarzyna Polańska-Farion. – Utrwalone jest natomiast orzecznictwo, że z powództwem o ustalenie nie może wystąpić osoba, której służy dalej idące roszczenie, np. o zapłatę świadczenia. Powódka mogła zaś wystąpić z pozwem o zapłatę zachowku.

Najpewniej to zrobi, gdyż już wystąpiła z tzw. zawezwaniem do próby ugodowej (ze stryjem), aby przerwać bieg przedawnienia, który w sprawach o zachowek wynosi teraz pięć lat.