Jak uzyskać rekompensatę z tytułu pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej

Wynika to z uchwały Naczelnego Sądu Administracyjnego z 9 października 2017 r. (sygn. I OPS 3/17). Uchwała została wydana w związku ze skierowaniem przez skład orzekający NSA zagadnienia prawnego do rozstrzygnięcia składowi siedmiu sędziów tego sądu. Zagadnienie to wyłoniło się przy rozpoznawaniu sprawy, której stan faktyczny i prawny przedstawiał się następująco.

16 maja 2008 r. dwoje spadkobierców (ojciec i córka) złożyło wniosek na podstawie ustawy z 8 lipca 2005 r. o realizacji prawa do rekompensaty z tytułu pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej o przyznanie prawa do rekompensaty. Wniosek ten nie był złożony w imieniu trzeciej spadkobierczyni, która dopiero 27 grudnia 2010 r. ujawniła swoją wolę uczestniczenia w postępowaniu o potwierdzenie prawa do rekompensaty i wniosła o potwierdzenie tego prawa na rzecz jej ojca. Właściwe w sprawie organy (wojewoda i minister Skarbu Państwa) odmówiły trzeciej spadkobierczyni udziału w prawie do rekompensaty za mienie pozostawione poza obecnymi granicami RP, a w konsekwencji także odmówiły potwierdzenia prawa do udziału jej ojca w tej części jaka miała mu przypadać jako osobie wskazanej przez tę spadkobierczynię.

Wojewódzki Sąd Administracyjny (inaczej niż właściwe organy), nawiązując do charakteru sprawy o potwierdzenie prawa do rekompensaty, uznał, że wniosek złożony przez dwójkę spadkobierców w 2008 r. wszczął postępowanie o potwierdzenie prawa do rekompensaty także w stosunku trzeciej spadkobierczyni.

Rozpoznając skargę kasacyjną ministra SP skład orzekający NSA uznał, że w sprawie wyłoniło się zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości. W orzecznictwie sądów administracyjnych, można zaobserwować dwojaki sposób interpretacji przepisów ustawy o realizacji prawa do rekompensaty. W części orzeczeń przyjmuje się, że złożenie w terminie wniosku przez jednego z legitymowanych podmiotów wszczyna postępowanie administracyjne w stosunku do wszystkich uprawnionych. Wystarczy zatem, że jeden ze spadkobierców złożył wniosek przed 31 grudnia 2008 r., aby pozostali uprawnieni, którzy takich wniosków nie złożyli w tym terminie zachowali swoje roszczenia, stosownie do posiadanych udziałów w spadku.

W części orzeczeń wyrażono natomiast pogląd odmienny. Zgodnie z nim, postępowanie administracyjne w sprawie potwierdzenia prawa do rekompensaty, wszczynane jest jedynie na wniosek uprawnionej osoby wniesiony do 31 grudnia 2008 r. i to tylko w zakresie przysługujących wnioskodawcy uprawnień. Innymi słowy, w dacie doręczenia żądania organowi administracji publicznej zostaje wszczęte postępowanie tylko w zakresie prawa do rekompensaty wnioskodawcy.

NSA w składzie siedmiu sędziów podkreślił, że prawo do rekompensaty przysługuje z określonego tytułu faktyczno-prawnego (pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami RP w określonych warunkach). Jest to jedno uprawnienie. Wielość podmiotów uprawnionych nie skutkuje wielością uprawnień. Jedno prawo do rekompensaty przysługuje współwłaścicielom albo następcom prawnym w przypadku śmierci właściciela nieruchomości. Prawo do rekompensaty ma charakter publicznoprawny. Współwłaściciele pozostawionej nieruchomości albo spadkobiercy takiego właściciela nie pozostają wobec siebie w relacji podmiotów mających cywilnoprawne udziały w prawie do rekompensaty. Jest to zatem sytuacja, w której w tej samej sprawie administracyjnej, której przedmiotem jest jedno uprawnienie, występuje więcej, niż jeden uprawniony.

Tryb, w którym następuje wszczęcie postępowania w sprawie potwierdzenia prawa do rekompensaty, unormowany został w przepisach ww. ustawy. Przepisy te nie stanowią wprost, czy złożenie wniosku przez jedną z osób ubiegających się o potwierdzenie prawa do rekompensaty wszczyna postępowanie w odniesieniu do wszystkich zainteresowanych, a zatem, czy oznacza zachowanie przez wszystkich terminu. NSA odczytał jednak taką normę procesową w drodze wykładni systemowej i celowościowej ww. ustawy.

NSA wyjaśnił, że wszczęcie postępowania w sprawie potwierdzenia prawa do rekompensaty, do którego dochodzi na skutek wniosku jednego ze współwłaścicieli albo spadkobierców, nie oznacza, że decyzja o potwierdzeniu obejmie z urzędu osoby inne, niż wnioskodawca. W każdym przypadku osoba uprawniona powinna wyrazić indywidualną wolę potwierdzenia w drodze decyzji prawa do rekompensaty. Złożenie takiego oświadczenia jest możliwe po wszczęciu postępowania. Po wszczęciu postępowania, jeśli z wniosku i dowodów wynika, że interes prawny w sprawie mają jeszcze inne, niż wnioskodawca, osoby, obowiązkiem organu jest zawiadomienie tych osób o wszczęciu postępowania (art. 61 § 4 k.p.a.).

sygnatura akt: I OPS 3/17

Komentarz eksperta

Katarzyna Paczuska-Tokarska, adwokat, kancelaria Sołtysiński Kawecki & Szlęzak

Jeżeli przy rozpoznawaniu skargi kasacyjnej wyłoni się zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości, Naczelny Sąd Administracyjny może odroczyć rozpoznanie sprawy i przedstawić to zagadnienie do rozstrzygnięcia składowi siedmiu sędziów tego sądu (art. 187 § 1 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi). W komentowanej sprawie niewątpliwie pojawiły się takie poważne wątpliwości prawne. Przepisy art. 5 ust. 1 i 2 ustawy z 8 lipca 2005 r. o realizacji prawa do rekompensaty z tytułu pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej nie zawierają normy wprost stanowiącej, czy złożenie wniosku przez osobę uprawnioną w terminie skutkuje wszczęciem postępowania administracyjnego również w stosunku do wszystkich pozostałych uprawnionych.