SN: potomstwo osoby, która nie przyjęła spadku, bez prawa do zachowku

Zwykle spadkobiercy odrzucają spadek, bo nad aktywami przeważają długi, np. niespłacony kredyt zaciągnięty przez zmarłego. Ta sprawa pokazuje, że odrzucenie spadku powinno się dobrze przemyśleć.

Nieprzyjęcie schedy oznacza, że w miejsce spadkobiercy wchodzą jego dzieci, chyba że też odrzucą spadek. W tej sprawie chodziło zaś o zachowek, który chroni najbliższych zmarłego pominiętych w testamencie: sąd badał, czy odrzucenie spadku wpływa na prawo do zachowku.

Czytaj także: Zachowek nie jest kosztem przy sprzedaży mieszkania - wyrok NSA

Kwestia ta wynikła w sprawie, w której Mateusz F., wnuk zmarłej, pozwał swą ciotkę – siostrę jego matki, która na podstawie testamentu odziedziczyła cały spadek, o zapłatę 44,4 tys. zł zachowku. Zachowek wynosi połowę udziału spadkowego, a jeżeli żąda go małoletni – 2/3 udziału. Mateuszowi F. należało się zatem 2/3 z 1/3 tj. 2/9 wartości spadku, a więc 44,4 tys. zł

Nie wiadomo dokładnie, czemu jego matka swoją część spadku odrzuciła, ale raczej jej nie zależało na pozbawieniu praw spadkowych jej syna.

Sąd rejonowy zasądził wnukowi zachowek w całości, uznając, że odrzucenie spadku przez jego matkę nie traci skuteczności, nawet jeśli ujawniono testament i spadkobiercą okazał się kto inny. Rozpatrując apelację ciotki, poznański SA postanowił zwrócić się o rozstrzygnięcie tej kwestii do Sądu Najwyższego, bo orzecznictwo nie daje wyraźnej odpowiedzi.

Ciotka kwestionowała uprawnienie siostrzeńca, wskazując, że odrzucenie spadku przez jego matkę było bezprzedmiotowe, gdyż nie dziedziczyła ona w ogóle tego spadku, jako że cały przypadł jej na podstawie testamentu.

Z kolei pełnomocnik wnuka adwokat Anna Stafiej argumentowała przed Sądem Najwyższym, że odrzucenie spadku nie może pozbawiać zstępnych tej osoby prawa do zachowku.

Sąd Najwyższy był innego zdania i uchwalił, że dalszy zstępny spadkodawcy nie jest uprawniony do zachowku po nim, jeśli – w razie dziedziczenia testamentowego – zstępny spadkodawcy złożył oświadczenie o odrzuceniu spadku z ustawy.

– Dziedziczenie na podstawie testamentu ma pierwszeństwo przez ustawowym, a nie chodzi tu o potencjalnego spadkobiercę, lecz o wskazanego w testamencie. To on w tej sprawie mógł spadek odrzucić. Prawo do zachowku ma z kolei charakter wyjątkowy i przysługuje konkretnej osobie, więc trzeba je wykładać ściśle – powiedział w uzasadnieniu sędzia SN Grzegorz Misiurek.

Inna interpretacja analizowanych przepisów mogłaby prowadzić do wielu komplikacji, a nawet nadużyć, np. spadkobiercy mogliby odrzucać spadek, by ich dzieci mogły dziedziczyć więcej (większy uzyskiwać zachowek).