Każdy kolejny budżet państwa jest trudniejszy

[b]"Rz:"[/b] Jaki był najdłuższy dzień pani pracy w Ministerstwie Finansów?

[b]Elżbieta Suchocka-Roguska:[/b] 42 godziny bez przerwy. To było w połowie lat 90.

[b]Czy jest w budżecie jakiś wydatek, o którym pani myśli, że nie powinno go tam być?[/b]

Przez te lata staraliśmy się eliminować nierozsądne wydatki. Trudno mi więc teraz podać jakiś przykład. Ale wciąż uważam, że państwo nie powinno hodować ryb, a mamy stawy rybne w Miliczu, które są zakładem budżetowym. Tylko takie przykłady są bardzo szczegółowe i nie znajdziecie ich państwo w ustawie budżetowej. Tam znajdują się już pozycje ogólne, zbiorcze.

[b]Z iloma ministrami finansów pani współpracowała?[/b]

W sumie było 21 osób, ale z kilkoma po dwa razy.

[b]Więcej było ministrów finansów czy budżetów, jakie pani przygotowała?[/b]

Trudno mi precyzyjnie policzyć liczbę przygotowanych budżetów, ale przypuszczam, że było ich około 25. Były bowiem takie lata, że przygotowywaliśmy ustawę budżetową, prowizorium i dużą nowelizację, czyli trzy projekty w ciągu 12 miesięcy. Jeśli więc nie policzę dodatkowych drobnych zmian, to pewnie pracowałam nad 25 budżetami.

[b]Które były najtrudniejsze? [/b]

Najtrudniejsze chyba były te, gdzie nagle, w krótkim czasie trzeba było stabilizować wydatki. Do prowizorium dołączaliśmy długą listę projektów ustaw do zmiany. A ponieważ liczył się czas, to niekiedy pojawiały się potem orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego o tym, że nie wolno przesuwać terminu waloryzacji emerytur czy rent albo na temat sposobu wprowadzania zmian do wynagrodzeń sfery budżetowej.

Ale też pamiętam taki projekt, w którym rozpisaliśmy wszystkie wydatki na gminy. To był rok 1998. Trwały prace nad reformą samorządową, nie wiadomo było, ile będzie powiatów oraz jakie będą miały kompetencje, w tym zadania zlecone. A budżet trzeba było przygotować. Dlatego podzieliliśmy wydatki na gminy, a potem, gdy już uchwalono ustawę reformującą samorządy, to przypisaliśmy gminy powiatom, powiaty województwom samorządowym. I tak zbieraliśmy wydatki i dotacje.

A jeszcze wcześniej przy denominacji równocześnie powstały dwa projekty. W jednym operowaliśmy starymi pieniędzmi, a w drugim nowymi. Ten „stary budżet” trzeba było przeliczyć na nowe złote. Natychmiast pojawił się problem, jak zaokrąglać. Ponieważ zamienialiśmy każde 10 tys. starych złotych na 1 złoty nowy, to zaokrąglenie nie było tak proste jak w sytuacji jeden złoty za 1000 złotych. Jeśli się komuś zaokrąglało w dół, to natychmiast protestował, bo w budżecie jest ważne każde 500 złotych. Ci, którym podnoszono pieniądze w górę, byli zadowoleni, ale natychmiast zmieniały się proporcje w budżecie. To naprawdę była drobiazgowa praca. Wiele razy wydawało mi się, że jeśli udało nam się przygotować trudny projekt i przeprowadzić go przez parlament, to kolejny będzie już łatwiejszy. Ale za kilka miesięcy okazywało się to nieprawdą. Każdy następny projekt znowu był trudniejszy.

[b]Jeśli mówi pani o kłopotach ze stabilizowaniem wydatków, to czy najtrudniejsze były dwa miesiące 2008 roku?[/b]

Były ciężkie. Nic nie zapowiadało nagłej zmiany sytuacji. Deficyt był mniejszy od zapisanego w ustawie. Ale nikt, w tym ja, nie przewidział, że Ministerstwo Obrony Narodowej jedną czwartą swojego budżetu, wtedy ok. 5 mld zł, zechce wydać w ostatnich dniach roku. I nagle się okazało, że tych pieniędzy nie ma. Ale tak naprawdę to zabrakło nam nie owych 5 mld zł, tylko nieco ponad 700 mln zł, bo tyle wynosiły zobowiązania wymagalne ministerstwa, pozostałe kwoty to były zaliczki i resort spokojnie mógł je wpłacić na początku kolejnego roku.

[b]Operujecie państwo wielkimi liczbami. Czy zakłada się jakiś szacunek błędu? Jeden, trzy procent?[/b]

Nie. Każdy dochód jest tak konstruowany, by istniały ku niemu podstawy. Gdybyśmy zakładali na przykład taki błąd przy szacunkach wpływów z VAT, to 3 proc. to są 3 miliardy złotych. To naprawdę wielkie kwoty. Nikt nie pozwala sobie na takie uproszczenia. Co najwyżej zakłada się – a potem pilnuje wykonania – np. wyższą ściągalność składek przy dochodach funduszy ubezpieczeniowych, czy większego zaangażowania służb skarbowych w ściąganie podatków. I takie sformułowania oraz założenia pojawiają się w projektach budżetów. Szacunki błędu nigdy. Wyobrażam sobie, jak taki zapis komentowaliby posłowie…

[b]Ale często ekonomiści, komentując czy analizując projekty budżetów, wskazują, że rząd specjalnie założył na przykład niższą inflację, niż będzie w rzeczywistości, i w ten sposób zaniżył dochody, stworzył „furtkę” dla mniejszego deficytu…[/b]

Niekiedy zaczynałam czytać komentarze ekonomistów, ale zazwyczaj przestawałam po kilku zdaniach. Myślałam: po co mam się denerwować.

[b]No, ale przecież przyjmujecie państwo założenia: jakie będą dochody, jakich potrzebujecie wydatków….[/b]

Przez te 20 lat najczęściej było – i tak jest teraz – że innemu wiceministrowi podlegają departamenty zajmujące się dochodami, a innemu – wydatkami. I to jest dobre rozwiązanie, gdy oba departamenty pracują najpierw równolegle. Inaczej istniałaby pokusa, by od razu wprowadzać proporcje: ciąć wydatki czy podnosić dochody.

[b]Ile osób pracuje nad przygotowaniem budżetu?[/b]

Pewnie z 200 z trzech różnych departamentów. Większość z nich jest zupełnie anonimowa, ale każda liczba, zanim pojawi się w ustawie budżetowej, musi być parafowana podpisem osoby odpowiedzialnej za określoną część ustawy.

[b]A czy wśród tych 200 osób są też ministrowie? Czy któryś z nich zaangażował się w szczegółowe prace nad projektem, wspólnie z pracownikami resortu?[/b]

O tak, wicepremier Marek Borowski miał zwyczaj przychodzić do departamentu, pracować z nami, nawet do późna w nocy.

[b]To pomagało czy przeszkadzało?[/b]

Pracownicy musieli się przyzwyczaić do takiego stylu pracy ministra. A to nie było dla nich łatwe na początku. Byli zaskoczeni, że w gabinecie dyrektora departamentu może siedzieć minister i to nie na pięć minut, ale na dłużej. Siedzi i pracuje. To było dla niektórych krępujące. Nie wiedzieli, jak się zachować. Niekiedy chcieli zapytać, czy dana cyfra to 1 czy 7, „bo niewyraźne napisana”, przychodzili z prozaicznymi pytaniami, ale jak je zadać, gdy siedzi wicepremier?

[b]Ile osób czyta w całości ustawę budżetową?[/b]

Dwie, trzy. Sprawdzamy, czy nie ma jakiś nieścisłości lub błędu.

[b]W obliczeniach? Zdarzyły się wpadki?[/b]

Nie. W obliczeniach nie ma błędów, te są sprawdzane znacznie wcześniej w materiałach źródłowych. I pamiętam, jak kiedyś przez kilka godzin szukaliśmy brakujących 2 mld zł. Nagle się okazało, że w jednym z rachunków suma poszczególnych części nie odpowiada całości. Pamiętam też, że kiedyś ktoś wykreślił z ustawy ostatnią pozycję, bo uznał, że w budżecie nie może widnieć „itd”. Potem się okazało, że jednym posunięciem wykreślił dotację dla Instytutu Inspekcji Transportu Drogowego.

Ale projekt ustawy czytamy z powodu choćby błędów literowych. Pamiętam najbardziej znaczącą wpadkę. Nie było mi wcale do śmiechu. Zadzwonił do mnie ówczesny minister finansów i powiedział – „nareszcie nazwaliście rzeczy po imieniu”. Gdy zapytałam, co się stało, okazało się, że w ustawie jest literówka i zamiast „dochody budżetu państwa” widnieje „odchody budżetu państwa”. Najdziwniejsze jednak było to, że nikt więcej tego błędu nie zauważył.

[b]Jak to się dzieje, że głównie kobiety pracują nad budżetami?[/b]