Korupcja w urzędach - jak przeciwdziałać

Rz: Co powinny robić urzędy, by przeciwdziałać korupcji?

Cezary Trutkowski:

Nie ma stuprocentowo skutecznej metody chroniącej przed zagrożeniami korupcyjnymi. Jest jednak szereg praktyk, które powinny wdrożyć urzędy, by zminimalizować ryzyko. Są to wszelkiego rodzaju sformalizowane systemy, jak na przykład nakładka antykorupcyjna na system zarządzania jakością. Każdy urząd powinien też mieć kodeks etyczny. Nic jednak nie zastąpi zdecydowanej postawy kierownictwa urzędu, które powinno jasno komunikować, że na korupcję nie ma przyzwolenia.

Co to jest nakładka antykorupcyjna? Czy to jakiś dodatek do systemu informatycznego?

Absolutnie nie. W wielu urzędach wdrożono systemy zarządzania jakością – tzw. system ISO. Pozwalają one w sposób przejrzysty zarządzać instytucją. To procedury, które definiują sposób postępowania w określonych sprawach, na przykład wydania pozwolenia na budowę. W każdej drobnej  sprawie takie procedury powinny zostać określone. Nakładka antykorupcyjna to weryfikacja wszystkich działań urzędu ze względu na ryzyko wystąpienia korupcji przy wykonywaniu konkretnych czynności.  Trzeba na przykład zastanowić się, jakie zagrożenie niesie ze sobą zamawianie towarów przez urząd albo rekrutacja na wolne stanowisko. Jeśli proces niesie ze sobą ryzyko łapówki, nepotyzmu albo ominięcia procedury w celu osiągnięcia korzyści niemajątkowej, powinien zostać poddany szczególnemu monitoringowi.

Na czym taki szczególny monitoring miałby polegać?

Na przykład na zwiększeniu obsady kadrowej zaangażowanej w dany proces, stworzeniu specjalnych warunków obsługi interesantów czy dodatkowej, bardziej szczegółowej sprawozdawczości.

Czy polskie urzędy chętnie wdrażają tego typu procedury antykorupcyjne?

Niestety nie. Tylko cztery ministerstwa (gospodarki, sprawiedliwości, spraw zagranicznych i obrony narodowej), cztery urzędy wojewódzkie (opolski, świętokrzyski, wielkopolski i mazowiecki) i trzy urzędy centralne wprowadziły takie systemy. Działania chroniące przed korupcją w urzędach administracji samorządowej najczęściej ograniczają się do przyjęcia ogólnego kodeksu etycznego i przeszkolenia części pracowników.

Ale urząd powinien przyjąć kodeks?

Oczywiście. I to nie tylko kodeks etyczny, który promuje wartości i jest dość ogólny, ale także szczegółowy kodeks postępowania. Zatrudniony w urzędzie powinien mieć jasność, co powinien zrobić, jeśli otrzyma pudełko czekoladek, a co, kiedy otrzyma zegarek lub perfumy. Kodeks musi określać, czy można skorzystać z zaproszenia na kilkudniową konferencję organizowaną w luksusowym hotelu. Granica między tym, co dozwolone, a co niezgodne z prawem i etyką musi zostać jasno wytyczona. Urzędnicy powinni też wpisywać do rejestru korzyści każdy otrzymany upominek czy pożyczkę.

Jaką funkcję pełni doradca do spraw etyki?

Powinna być to osoba wybierana przez pracowników i obdarzana przez nich dużym zaufaniem. Do doradcy urzędnik będzie mógł zwrócić się o radę, jeśli ktoś zaproponuje mu łapówkę czy wręczy prezent i nie będzie wiedział, jak się ma zachować. To do niego będzie mógł pójść pracownik, który zorientuje się, że jego przełożony jest skorumpowany. Tacy rzecznicy są powołani na przykład w Mazowieckim Urzędzie Wojewódzkim, w Agencji Rezerw Materiałowych czy w Ministerstwie Gospodarki.

Wszystko to, o czym Pan mówi, to działania oddolne. Czy urzędy mogą liczyć na jakieś dodatkowe środki, np. z Unii Europejskiej, na wdrożenie takich systemów?

W ramach środków unijnych Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji pomagało doskonalić pracę urzędów samorządowych. Można było z tych środków finansować również działania poprawiające przejrzystość funkcjonowania administracji.

Czy rząd powinien rozwiązać problem korupcji systemowo i zobowiązać ustawowo wszystkie urzędy do wprowadzenia tego rodzaju procedur?

Oczywiście. Niestety analizy, które w zeszłym roku przeprowadziła Fundacja Batorego, nie wskazują na istnienie jakieś spójnej polityki antykorupcyjnej w naszym kraju.