Gabrel: Wyrok Trybunału jest dla nas trudny do zaakceptowania

Podstawy prawne, pozwalające na prawnokarne rozliczenie zbrodni popełnionych przez funkcjonariuszy państwa komunistycznego w całym okresie funkcjonowania tego państwa, stworzyła ustawa z 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (DzU nr 155, poz. 1016, z późn. zm.).

Ustawa ta powołała do życia Komisję Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, jako wyspecjalizowany pion prokuratury RP. Prokuratorzy komisji prowadzą śledztwa o zbrodnie popełnione na osobach narodowości polskiej lub obywatelach polskich innych narodowości, które zostały zaliczone do przestępstw nieulegających przedawnieniu oraz śledztwa o zbrodnie komunistyczne popełnione od 17 września 1939 r. do 31 lipca 1990 r.

Nowe uregulowania umożliwiły prokuratorom pionu śledczego IPN czy to samodzielne prowadzenie i zamykanie śledztw, czy skierowanie do sądów aktów oskarżenia.

Głosem sprawiedliwości oceniającej zbrodniczy system komunistyczny jest polskie śledztwo w sprawie zbrodni katyńskiej. Wszczęcie tego śledztwa, postanowieniem prokuratora komisji ścigania z 30 listopada 2004 r., stanowiło moment przełomowy w procesie rozliczania zbrodni komunistycznych. Przedmiotem śledztwa jest zbrodnia katyńska w pełnym zakresie – to jest udziału w dokonaniu zabójstwa nie mniej niż 21 768 obywateli polskich, w okresie od 5 marca do bliższej nieustalonego dnia 1940 r. w Moskwie, Charkowie, Smoleńsku, Katyniu, Kalininie (obecnie Twer) i innych miejscach na terytorium ZSRR. W ocenie prokuratora, znajdującej pełne oparcie w zgromadzonym materiale dowodowym oraz aktach prawa międzynarodowego i krajowego, czyny te, dokonane w celu wyniszczenia części polskiej grupy narodowej, stanowiły pogwałcenie obowiązujących praw i zwyczajów wojennych, a w szczególności uregulowań IV konwencji haskiej z 18 października 1907 r. dotyczącej praw i zwyczajów wojny lądowej oraz konwencji genewskiej z 27 lipca 1929 r. dotyczącej traktowania jeńców wojennych.

W konsekwencji prokurator komisji ścigania zakwalifikował zbrodnię katyńską jako zbrodnię wojenną i zbrodnię przeciwko ludzkości z art. 118 § 1 k.k. z 1997 r. w zbiegu z art. 123 § 1 pkt 3 i 4 k.k. z 1997 r. w zbiegu z art. 1 pkt 1 dekretu z 31 sierpnia 1944 r. o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców narodu polskiego w zw. z art. 11 § 2 k.k. z 1997 r. w zw. z art. 2 ust.1 i art. 3 ustawy o IPN.

W świetle przedstawionych okoliczności wyrok Wielkiej Izby Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 21 października 2013 r. jest trudny do zaakceptowania.

Odnosząc się do omawianego orzeczenia z całym szacunkiem, nie sposób jednak pominąć okoliczności, iż nie tylko zmieniło ono wyrok Trybunału z 16 kwietnia 2012 r., odrzucając możliwość uznania, że władze Federacji Rosyjskiej dopuściły się nieludzkiego i poniżającego traktowania rodzin ofiar, ale również wydaje się kwestionować dotychczasową linię orzecznictwa trybunałów międzynarodowych w sprawach zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzkości. Jest bowiem bezsporne, iż Główna Prokuratura Wojskowa Federacji Rosyjskiej śledztwo w sprawie zbrodni katyńskiej prowadziła jeszcze przez 6 lat po ratyfikowaniu przez FR europejskiej konwencji praw człowieka. W tym okresie FR była już związana postanowieniami konwencji, a jednocześnie był to okres wystarczający do konwalidowania ewentualnych wcześniejszych uchybień, naruszających regulacje konwencyjne. Wydaje się zatem, że przynajmniej ten okres prowadzenia śledztwa jurysdykcji Trybunału winien podlegać.

Ponadto należałoby wspomnieć, że z wyroku Międzynarodowego Trybunału Wojskowego w Norymberdze wynikała między innymi zasada, że nawet jeżeli państwo nie było w czasie II wojny światowej stroną IV konwencji haskiej i dołączonego do niej regulaminu ani też konwencji genewskiej, nie było ono zwolnione z obowiązku przestrzegania powszechnie obowiązujących zasad zwyczajowego prawa międzynarodowego, istniejących obok norm traktatowych; te ostatnie były w istocie jedynie spisanymi zasadami zwyczajowymi. W świetle ustalonych poglądów doktryny i orzecznictwa międzynarodowego, okoliczność, że określone państwo nie było stroną powołanych konwencji, nie wyłączała możliwości pociągnięcia do odpowiedzialności za zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko ludzkości sprawców – obywateli tego państwa. Konwencje te potwierdzały bowiem w formie pisemnej zasady uniwersalne, obowiązujące wszystkie narody cywilizowane. Normy zawarte w konwencjach haskiej i genewskiej dotyczące prawa wojennego należy więc uważać za zestawienie praw i zwyczajów wojennych obowiązujących powszechnie, niezależnie od formalnego uznania tychże konwencji przez poszczególne państwa. Zapisy zawarte w porozumieniu londyńskim z 8 sierpnia 1945 r. oraz statucie MTW legły następnie u podstaw tzw. zasad norymberskich, powszechnie akceptowanych do dzisiaj przez doktrynę i orzecznictwo prawa międzynarodowego.

Konstatując, tym bardziej z całą powagą należy stwierdzić, że państwo polskie staje po stronie pokrzywdzonych – ofiar zbrodni katyńskiej i do końca z pełną odpowiedzialnością i determinacją oceni prawnie i karnie mord w Katyniu i innych miejscach objętych sformułowaniem zbrodni katyńskiej decyzją procesową prokuratora Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Sprawa ta, jak możemy stwierdzić po orzeczeniu Trybunału, ma fundamentalne i zasadnicze znaczenie w dochodzeniu i ustalaniu prawdy. Prawdy jako wartości o znaczeniu materialno-procesowym ustalanym przez prokuratora, ale również prawdy w znaczeniu uniwersalnym jako wartości przynależnej każdemu człowiekowi – osobom najbliższym ofiarom katyńskim – pokrzywdzonym.

Dariusz GABREL dyrektor Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu

Sędziowie Sądy Powszechne

Pozostało 88% artykułu