Podsłuch telefoniczny a zgoda sądu

Przesłanki i warunki stosowania podsłuchu telefonicznego przed wszczęciem postępowania karnego są regulowane w ustawie o Policji i innych ustawach tzw. policyjnych dotyczących kontroli operacyjnej. W ustawie o Policji ustawodawca określił, że uzyskiwanie i utrwalanie rozmów za pomocą sieci telekomunikacyjnych jest możliwe w przestępstwach:

- przeciwko życiu, określonych w art. 148–150 kodeksu karnego,

- przeciwko obrotowi gospodarczemu, określonych w art. 296–306 k.k.,

- przeciwko wolności seksualnej i obyczajności, gdy pokrzywdzonym jest małoletni albo gdy treści pornograficzne, o których mowa w art. 202 k.k., obejmują udział małoletniego,

- skarbowych, jeżeli wartość przedmiotu czynu lub uszczuplenie należności publicznoprawnej przekraczają pięćdziesięciokrotną wysokość najniższego wynagrodzenia za pracę,

- skarbowych dotyczących popularnych gier na automatach,

- nielegalnego wytwarzania, posiadania lub obrotu bronią, amunicją, materiałami wybuchowymi, środkami odurzającymi lub substancjami psychotropowymi albo ich prekursorami oraz materiałami jądrowymi i promieniotwórczymi,

- ściganych na mocy umów międzynarodowych,

- w celu ujawnienia mienia zagrożonego przepadkiem w związku z przestępstwami, a także w przypadku niektórych przestępstw określonych w przepisach pozakodeksowych,

Pozaprocesowy podsłuch telefoniczny obejmuje też wiele przestępstw penalizowanych przepisami pozakodeksowymi.

Jest stosowany, gdy inne środki okazały się bezskuteczne albo będą nieprzydatne. Decyduje o nim sąd okręgowy na pisemny wniosek komendanta głównego policji albo komendanta CBŚP, złożony po uzyskaniu pisemnej zgody prokuratora generalnego albo na pisemny wniosek komendanta wojewódzkiego policji, złożony po uzyskaniu pisemnej zgody prokuratora okręgowego właściwego ze względu na siedzibę składającego wniosek organu policji. Okres stosowania podsłuchu powinien być każdorazowo określony w postanowieniu sądu. Zasadniczo podsłuch powinien trwać trzy miesiące, ale w uzasadnionych wypadkach może być przedłużany do 12 miesięcy. Postanowienie o zastosowaniu podsłuchu powinno zawierać m.in. dane osoby lub inne dane pozwalające na jednoznaczne określenie podmiotu lub przedmiotu, wobec którego stosowana będzie kontrola operacyjna, ze wskazaniem miejsca lub sposobu jej stosowania.

Po uzyskaniu dowodów pozwalających na wszczęcie postępowania karnego lub mających znaczenie dla postępowania karnego komendant główny policji, komendant CBŚP albo komendant wojewódzki policji przekazuje prokuratorowi wszystkie materiały zgromadzone podczas kontroli operacyjnej.

Artykuł 19 ust. 3 ustawy o Policji określił warunki zastosowania podsłuchu w przypadkach niecierpiących zwłoki, to znaczy kiedy mogłoby dojść do utraty informacji lub zatarcia albo zniszczenia dowodów przestępstwa. W określonej sytuacji kontrolę operacyjną może zarządzić komendant główny policji, komendant CBŚP albo komendant wojewódzki policji po uzyskaniu pisemnej zgody właściwego prokuratora. Równocześnie musi się zwrócić do właściwego miejscowo sądu okręgowego z wnioskiem o wydanie postanowienia w tej sprawie. W razie nieudzielenia przez sąd zgody w terminie pięciu dni od dnia zarządzenia kontroli operacyjnej organ zarządzający wstrzymuje kontrolę oraz dokonuje komisyjnego zniszczenia materiałów zgromadzonych podczas jej stosowania.

O ile omówiony mechanizm stosowania podsłuchu telefonicznego i wykorzystania w postępowaniu karnym informacji uzyskanych w jego toku nie budzi wątpliwości, o tyle problemem jest kwestia wykorzystania w postępowaniu karnym informacji uzyskanych z podsłuchu dotyczących osób lub przestępstw nieobjętych orzeczeniami sądu o zastosowaniu kontroli operacyjnej. Problem ten był przedmiotem wypowiedzi zarówno piśmiennictwa, jak i orzecznictwa. Znalazł też odzwierciedlenie w ustawodawstwie.

W postanowieniu z 26 kwietnia 2007 r., sygn. I KZP 6/07, Sąd Najwyższy po raz pierwszy zakreślił warunki wykorzystania w procesie karnym dowodów na popełnienie przestępstw wymienionych w katalogu określonym w art. 19 ust. 1 ustawy o Policji, ale popełnionych przez inną osobę niż ta, wobec której wydano zgodę na zastosowanie kontroli operacyjnej, oraz dowodów na popełnienie przestępstw innych niż wskazane w decyzji o zastosowaniu kontroli operacyjnej. Zdaniem SN podstawowym warunkiem wykorzystania takich dowodów jest uzyskanie następczej zgody sądu w trybie odpowiedniego stosowania art. 19 ust. 3 ustawy o Policji.

W ustawie z 4 lutego 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw ustawodawca przesądził, że po uzyskaniu w toku kontroli operacyjnej dowodu innego niż objęty jej zarządzeniem albo popełnionego przez inną osobę, o zgodzie na jego wykorzystanie w postępowaniu karnym orzeka w postanowieniu sąd, który zarządził tę kontrolę. Prokurator kieruje wniosek o wyrażenie zgody następczej nie później niż w ciągu miesiąca od dnia otrzymania materiałów zgromadzonych podczas kontroli operacyjnej, przekazanych mu przez organ policji niezwłocznie, nie później niż w terminie dwóch miesięcy od dnia zakończenia tej kontroli.

Kolejnej zmiany dokonała nowelizacja kodeksu postępowania karnego z 11 marca 2016 r., Ustawodawca w art. 168b k.p.k. określił, że w przypadku uzyskania dowodu popełnienia przez osobę, wobec której kontrola operacyjna była stosowana, innego przestępstwa ściganego z urzędu lub przestępstwa skarbowego innego niż przestępstwo objęte zarządzeniem kontroli operacyjnej, lub przestępstwa ściganego z urzędu, lub też przestępstwa skarbowego popełnionego przez inną osobę niż objęta zarządzeniem kontroli, prokurator podejmuje decyzję o wykorzystaniu tego dowodu w postępowaniu karnym.

Odrębne uregulowania wprowadzono w odniesieniu do informacji stanowiących tajemnicę (art. 178 k.p.k., art. 178a k.p.k. i art. 180 § 2 k.p.k.). W myśl dyspozycji art. 178 k.p.k. nie wolno przesłuchiwać adwokata i radcy prawnego co do faktów, o których się dowiedział, udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę. To samo dotyczy duchownego przyjmującego spowiedź. Określone wiadomości utrwalone podczas kontroli operacyjnej mają być zniszczone na zarządzenie właściwego organu policji.

Zgodnie z treścią art. 178a k.p.k. nie wolno przesłuchiwać mediatora co do faktów, o których się dowiedział od oskarżonego lub pokrzywdzonego w toku postępowania mediacyjnego. Mogą być wykorzystane w procesie wyłącznie po uzyskaniu zgody sądu wydanej na wniosek prokuratora. Wskazać przy tym należy, że osoby obowiązane do zachowania tajemnicy notarialnej, adwokackiej, radcy prawnego, doradcy podatkowego, lekarskiej, dziennikarskiej lub statystycznej oraz tajemnicy Prokuratorii Generalnej mogą być przesłuchiwane co do faktów objętych określoną tajemnicą tylko wtedy, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu (art. 180 § 2 k.p.k.).

Zwolnienie dziennikarza z obowiązku zachowania tajemnicy nie może umożliwić identyfikacji autora materiału prasowego, listu do redakcji lub innego materiału o tym charakterze, jak również osób udzielających informacji opublikowanych lub przekazanych do opublikowania, jeżeli osoby te zastrzegły nieujawnianie powyższych danych. Określona zasada nie ma zastosowania, jeżeli wiadomości dotyczą karalnego przygotowania, usiłowania lub dokonania czynu zabronionego określonego w art. 118, art. 118a, art. 120–124, art. 127, art. 128, art. 130, art. 134, art. 140, art. 148, art. 156, art. 163, art. 166, art. 189, art. 197 § 3 lub 4, art. 198, art. 200, art. 252 k.k. lub przestępstwa o charakterze terrorystycznym. W takim wypadku określony podmiot jest wręcz obowiązany do zawiadomienia właściwego organu postępowania karnego (art. 240 § 1 k.k.).

Z porównania opisanych aktów prawnych wynika, że ustawa z lutego 2011 r. wprowadziła warunki wykorzystania materiałów uzyskanych z podsłuchu, aczkolwiek oprócz ograniczenia stosowania takiej formy zgody następczej do przestępstw katalogowych wskazanych w art. 19 ust. 1 ustawy o Policji określały tylko terminy złożenia stosownych wniosków, bez jednoznacznego ustawowego określenia warunków wyrażenia zgody sądu na ich wykorzystanie.

Sąd mógł zatem opierać się jedynie na przesłankach określonych w art. 19 ust. 1 ustawy o Policji już po uzyskaniu materiałów, a zatem miał kompetencje do dopuszczenia określonego dowodu już na etapie postępowania przygotowawczego, którego gospodarzem jest przecież prokurator.