Zapomniana lekcja Jacka Kuronia

Od 1989 roku nie było w Polsce polityka – poza Bronisławem Komorowskim – który cały czas był na fali wznoszącej.

W 2005 roku tak mówił o swojej drodze: „Miałem też szczęście, że w 1989 roku zostałem skromnym dyrektorem gabinetu ministra w Urzędzie Rady Ministrów. Potem od kwietnia 1990 do 1993 roku – z przerwą na czas rządów Jana Olszewskiego – pełniłem funkcję cywilnego wiceministra obrony narodowej. Następnie zostałem posłem pierwszej kadencji i tak już pozostawało w kolejnych, przy czym najpierw byłem zwykłym członkiem sejmowej Komisji Obrony Narodowej, a później już jej przewodniczącym. W 2000 roku zostałem ministrem obrony narodowej w rządzie Jerzego Buzka. Nie wpadłem więc w pułapkę nadmiernie przyspieszonego rozwoju. (...) Z faktu, że nie zrobiłem kariery gwałtownej, czerpię dzisiaj satysfakcję. Moja kariera nie była przypadkowa, tylko wyraźnie ukierunkowana na politykę bezpieczeństwa i zagraniczną".

Do tego czasu Komorowski był politykiem słabo rozpoznawalnym. W czerwcu 2000 roku, w chwili objęcia funkcji ministra obrony narodowej w rządzie Jerzego Buzka, nie znała go połowa Polaków. Mianowanego w tym samym czasie ministrem sprawiedliwości Lecha Kaczyńskiego nie znało jedynie 16 proc. badanych przez CBOS.

W rządzie Buzka gwiazdą był Kaczyński. Wojsko – branża, z którą od 1989 roku był związany Komorowski – przeciętnemu obywatelowi jest mało znane. Trudna reforma światopoglądowa i modernizacja techniczna armii, której Komorowski był współautorem, w dużym stopniu toczyła się w sposób niejawny. Wielkim wydarzeniem było przyjęcie Polski do NATO w 1999 roku, ale w tej sprawie Komorowski nie odgrywał pierwszoplanowej roli.

Lekceważenie konkurentów, czego nie ukrywał prezydent Komorowski, nie było rozsądną strategią

Bronisław Komorowski często podkreślał cywilny charakter swojej pozycji. Jednocześnie z dumą mówił o związkach z armią: „moje stanowiska pasowały do tradycji rodzinnej. Tak jak Bór-Komorowski dowodził Armią Krajową, tak ja dowodziłem całą armią przez półtora roku administrowania. I zawsze myślałem, że Ojciec, dziadkowie, pradziadkowie byliby ze mnie bardzo dumni, bo wszyscy uważali, że armia jest niesłychanie ważnym obszarem funkcjonowania państwa, społeczeństwa, narodu, (...) zostawiłem w wojsku kawał serca".

Wojsko wszędzie, także w kraju demokratycznym, to specyficzna struktura i subkultura. Hierarchiczna, niedemokratyczna, siłowa, zamknięta dla cywilów, a więc w dużej mierze oddzielona od społeczeństwa. Nie sposób zmierzyć wpływu subkultury i tradycji wojskowej na przyszłego prezydenta. Opierając się na koncepcji teorii ról, można zakładać, że musiały one istotnie kształtować jego sposób myślenia i zachowania.

Postępowanie zgodne z rolą jest szczególnie ważne w strukturach hierarchicznych – nie do wyobrażenia jest oficer zachowujący się jak szeregowiec. Wprawdzie minister jest osobą cywilną, ale musi umieć zachować się jak dowódca.

Drugim – poza armią – filarem edukacji państwowej był dla Bronisława Komorowskiego Sejm. W nim zbierał inne doświadczenia. Poza Sejmem kontraktowym, którego nie był posłem, wszystkie pozostałe kadencje cechowały kłótliwość, rzucanie nieuzasadnionych oskarżeń i wiele innych tego typu zdarzeń, z powodu których Sejm od lat nie cieszy się społecznym prestiżem.

Lecz Komorowski w tym „żywiole" demokracji był mało widoczny, do czasu gdy z ramienia PO najpierw został wicemarszałkiem, a następnie marszałkiem Sejmu. Dopiero jako marszałek zaczął zdobywać społeczną popularność. W styczniu 2008 roku tylko 17 proc. badanych przez CBOS Polaków deklarowało, że go nie zna, a 50 proc. darzyło go zaufaniem.

Trzecim ważnym obszarem kształtowania się Komorowskiego jako polityka była partia, czyli przede wszystkim Platforma Obywatelska. Nie był członkiem Unii Demokratycznej, chociaż z jej list został wybrany na posła. Jego pierwszą partią była Unia Wolności, ale był to epizod. W 1995 roku z rekomendacji Tadeusza Mazowieckiego został wybrany na jej sekretarza generalnego. Półtora roku później opuścił UW i współtworzył Stronnictwo Konserwatywno-Ludowe, które wkrótce znalazło się w strukturach AWS. W marcu 2001 roku część członków SKL opuściła AWS, wiążąc się z PO, w tym m.in. Bronisław Komorowski i Jan Rokita.

PO nie była „obciążona" wielkimi politycznymi nazwiskami. Była wówczas partią ludzi relatywnie młodych, bardzo zmotywowanych do zdobycia – po odejściu z UW – silniejszej niż ona pozycji politycznej. W tym samym roku, kilka miesięcy później, powstał PiS.

Istotą polityki jest walka o władzę. I taka walka odbywała się również w PO. Maciej Płażyński – pierwszy przewodniczący – odszedł z partii w 2003 roku, dwa lata później opuściła ją Zyta Gilowska, w 2006 roku – wykluczono m.in. Pawła Piskorskiego, w 2007 roku odszedł Jan Rokita, w 2009 – Andrzej Olechowski. Bronisław Komorowski skutecznie umacniał swoją pozycję. W październiku 2004 roku został przewodniczącym Regionu Mazowsze PO, a w 2006 roku wiceprzewodniczącym PO.

Donald Tusk mawiał, że w polityce nie ma przyjaźni. Komorowski miał wielu przyjaciół poza polityką i dbał o to, by być w PO lubianym. Janusz Palikot, wówczas jego bliski znajomy, mocno popierający w prawyborach jego kandydaturę na prezydenta, pisał: „on sam nie ma nic z fightera. To człowiek, który raczej czeka na okazje, niż je sobie stwarza. Nie gryzie trawy, zawsze równoważy pracę z przyjemnościami. Inaczej niż Tusk, który cały dzień zajmował się polityką".

To wieloletnie i wielkie doświadczenie Komorowskiego ma istotną lukę – przez te wszystkie lata nie miał okazji poważnie się skonfrontować ze społecznymi problemami i procesami. Zaryzykowałabym tezę, że w gruncie rzeczy ich nie rozumiał i nie próbował zrozumieć. Wskaźniki gospodarcze i widoczne gołym okiem zmiany na lepsze działały uspokajająco. Dominował przekaz, że rzeczywistość czasem „skrzeczy", ale skala osiągnięć ostatnich 25 lat jest imponująca.

W ostatnich latach nie brakowało poważnej publicystyki, w której pisano o skali umów śmieciowych, o zapracowaniu Polaków. Minister Irena Wójcicka z Kancelarii Prezydenta w październiku 2013 roku na VIII Kongresie Obywatelskim twierdziła, że trzeba skończyć z filozofią „obniżania kosztów pracy". Z kolei Marcin Król mówił w wywiadzie dla „Gazety Wyborczej" o nadchodzącym buncie: „Edukuje się miliony ludzi, pokazuje im powab świata, puszcza seriale i wciska do rąk poradniki, które krzyczą: »możesz więcej«, »rozwijaj się«, »ulepszaj«, »żyj pełną piersią«. A następnie pokazuje im się figę z makiem".

Taki stan dysfunkcjonalności można nazywać anomią w tym znaczeniu, w jakim opisywał to amerykański socjolog Robert Merton. W ostatnich latach potencjał buntu i wkurzenia znajdował ujście w różnych okolicznościach: pojawiły się ruchy miejskie, wybory samorządowe w 2014 roku w niektórych miastach wywróciły wieloletni układ władzy.