Coraz częściej się słyszy o niewłaściwie powoływanych kierownikach urzędów stanu cywilnego. Powoduje to nie lada problemy.
Do wojewody wielkopolskiego wpłynęła niedawno skarga dotycząca USC w Kłodawie na to, że nie było konkursów na kierownicze stanowiska w urzędzie. Również w Bytomiu kierownikiem USC jest osoba powołana sprzecznie z prawem. Wojewoda śląski wniósł już w tej sprawie skargę do sądu.Ustawa o pracownikach samorządowych (DzU z 2001 r. nr 142, poz. 1593) wymaga przeprowadzenia konkursu dla kandydatów na kierownicze stanowiska. Dotyczy to również urzędów stanu cywilnego. Tymczasem część kierowników i ich zastępców nie została wyłoniona w drodze konkursu. To źródło znacznych komplikacji, gdyż osoby powołane sprzecznie z prawem nie są upoważnione do wydawania dokumentów państwowych.
Czy oznacza to, że np. ślub cywilny zawarty przed niewłaściwie wybranym kierownikiem USC jest nieważny? Urzędnicy nabierają wody w usta. – To za daleko idące stwierdzenia – mówią, bagatelizując sprawę. Prof. Michał Kulesza uważa, że nie można tak po prostu anulować ślubów. – Każdy przypadek musi być rozpatrzony indywidualnie przez sąd jako domniemanie nieważności aktu państwowego – mówi. Sądy administracyjne coraz częściej wyrokują w tego typu sprawach. Był taki ślub m.in. w gminie Józefów w woj. lubelskim. Sąd Administracyjny w Lublinie orzekł, że małżeństwo w świetle prawa nie zostało zawarte. Niedoszli państwo młodzi zażądali odszkodowania z tytułu poniesionych strat, w tym m.in. kosztów związanych z weselem. Otrzymali 5 tys. zł (IIISA/Lu 154/06).
Powodem problemów jest nie tylko lekceważenie prawa, ale także nieprecyzyjne przepisy dotyczące powołania kierownika USC. Ich wykładnią już dwukrotnie zajął się Sąd Najwyższy. Chodziło o art. 6 ust. 3 ustawy o aktach stanu cywilnego. Przepis ten upoważnia radę gminy do powołania kierownika USC. SN twierdził, że podstawą nawiązania z nim przez gminę stosunku pracy jest powołanie (wyrok z 13 października 1995 r., II URN 44/95). Pięć lat później zweryfikował dotychczasowe stanowisko i stwierdził, że artykuł ten wskazuje jedynie możliwość powierzenia wykonywania zadań kierownika USC innej osobie niż wójt, burmistrz lub prezydent miasta. To oni bowiem, z mocy prawa, są zobligowani do pełnienia tej funkcji, a rada miasta może (ale nie musi) w drodze uchwały wyznaczyć na to stanowisko inną osobę. Nie zmienia to jednak faktu, iż każdy, kto je zajmie, musi uprzednio wygrać konkurs. Nie wystarczy jedynie nominacja rady gminy, bo chociaż to ona ocenia kandydatów, jej uchwała sankcjonuje tylko wynik przeprowadzonego wcześniej konkursu.
Przepisy podatkowe nie pozostawiają wątpliwości. Tylko małżonkowie mogą korzystać ze wspólnego rozliczenia podatków. Po unieważnieniu małżeństwa z winy Urzędu Stanu Cywilnego powinni skorygować roczne zeznania. Najczęściej będzie to oznaczać konieczność wpłaty zaległości wraz z odsetkami za zwłokę, ale organ podatkowy, kierując się ważnym interesem indywidualnym lub publicznym, na wniosek podatników może umorzyć zaległość podatkową wraz z odsetkami. Wydaje się, że pozwoli na takie umorzenie zasada zaufania do organów państwa. Jeśli jednak nie zapadnie korzystna dla podatnika decyzja w tej kwestii, pozostanie mu możliwość dochodzenia odszkodowania od państwa na drodze cywilnej.
