Oświadczenie w tej sprawie HFPC wydała zaraz po ogłoszeniu wyroku Sądu Najwyższego uniewinniającego Tomasza Komendę, który niesłusznie spędził w więzieniu 18 lat odsiadując wyrok za gwałt i zabójstwo 15-latki. Zdaniem Fundacji przypadek ten powinien być przedmiotem refleksji i skutkować wyciągnięciem wniosków, które w przyszłości ograniczyłyby skalę zjawiska niesłusznych skazań.
- W Polsce nie jest znana pełna skala zjawiska niesłusznych skazań. Powracające co kilkanaście miesięcy przypadki osób prawomocnie skazanych, które zostały następnie uniewinnione, uświadamiają, że nie należą one do rzadkości - podkreśla w swoim stanowisku Fundacja przypominając o innych ofiarach pomyłek sądowych: Czesławie Kowalczyku i Zbigniewie Górze.
Fundacja apeluje do władz Rzeczpospolitej Polskiej o zwrócenie uwagi na problem niesłusznych skazań i podjęcie działań zmierzających do ograniczenia ich skali.
Dostęp do obrońcy tuż po zatrzymaniu
Zdaniem HFPC w tym celu należy zapewnić pełniejsze poszanowanie oraz rozwój gwarancji proceduralnych przysługujących osobom podejrzanym o popełnienie przestępstwa, a w szczególności zapewnić im efektywny dostęp do pomocy adwokata lub radcy prawnego na etapie zatrzymania.
Z badań przeprowadzonych przez HFPC wynika, że niezbędna jest implementacja do polskiego porządku prawnego dyrektywy unijnej z 2013 r. Przewiduje ona m.in. wymóg poufności kontaktu z obrońcą, dostęp do obrońcy od pierwszych czynności procesowych (m.in. przed pierwszym przesłuchaniem). Dyrektywa powinna być implementowana do 27 listopada 2016 roku, jednak Ministerstwo Sprawiedliwości twierdziło, że nie ma potrzeby jej wdrażania, ponieważ obecnie polskie prawo spełnia wymogi tych regulacji. Mimo to w marcu 2016 r. MS wpisało do wykazu prac legislacyjnych projekt ustawy mającej implementować dyrektywę, jednak w lutym 2017 r. projekt ten został wycofany.
HFPC podkreśla, że na problemy z rzeczywistym dostępem do obrońcy bezpośrednio po zatrzymaniu wskazywał także samorząd adwokacki i organy międzynarodowe. O wdrożenie przepisów unijnych apelował również Rzecznik Praw Obywatelskich .
Diagnoza potrzeb zamiast populizmu
Zmianie musi również ulec sposób stanowienia prawa karnego. HFPC sugeruje odejście od obecnego od lat populizmu penalnego, na rzecz legislacji stanowionej w oparciu o diagnozę potrzeb i ocenę skutków regulacji, a także powołanie Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego, aby zagwarantować udział ekspertów w procesie stanowienia prawa karnego.
Teraz z darmową dostawą i e‑wydaniem gratis!
Biegli tylko zweryfikowani
Zmian wymagają również regulacje prawne dotyczące biegłych sądowych. HFPC postuluje przyjęcie ustawy kompleksowo regulującej wymogi, którym odpowiadać powinni kandydaci na biegłych sądowych, procedurę ich weryfikacji oraz certyfikacji instytucji specjalistycznych wydających opinie w postępowaniu karnym. Fundacja przypomina, że aż 75 proc. ankietowanych przez NIK sędziów, prokuratorów i ekspertów uważa, że obecny system weryfikacji nie gwarantuje, iż biegłym zostanie osoba o faktycznie wysokich kwalifikacjach.
Czy zawsze można liczyć na wznowienie postępowania karnego?
Analizy wymaga również obecny system wznowienia postępowania karnego. Konieczna jest odpowiedź na pytanie, czy gwarantuje on możliwość wznowienia postępowania karnego w każdej sprawie, w której istnieją uzasadnione wątpliwości co do winy oskarżonego. HFPC sugeruje, że pewną odpowiedzią w tym kontekście mogłaby być propozycja Rzecznika Praw Obywatelskich, który postulował powołanie niezależnego organu opiniująco-doradczego zajmującego się tematyką niesłusznych skazań.
Prokuratorzy muszą zmienić nastawienie
Zdaniem HFPC problemu niesłusznych skazań nie będzie można ograniczyć bez zmiany nastawienia prokuratorów powszechnych jednostek prokuratury i szerszego zainteresowania się przez nich sprawami, w których doszło do pomyłki sądowej.
- Ufamy, że taka postawa przyczyniłaby się to realizacji podstawowego zadania prokuratury – stania na straży praworządności, skutkując zwiększeniem społecznego zaufania do tej instytucji oraz zmniejszeniem liczby osób niesłusznie skazanych, które przebywają w jednostkach penitencjarnych. Przypadek Tomasza Komendy pokazuje, że taka zmiana nastawienia jest możliwa - uważa HFPC.
