Prawo karne: kiedy sprawca ma okazję skorzystać z czynnego żalu?

Sąd Najwyższy odpowiadał właśnie na pytanie: czy skorzystanie z instytucji czynnego żalu jest możliwe po ujawnieniu czynu i wszczęciu wobec sprawcy postępowania karnego skarbowego.

Sprawa jest ważna, bo dotyczy setek tysięcy podatników, którzy świadomie lub nie zaniedbują obowiązki podatkowe. Pytający sąd okręgowy, który właśnie sprawą jednego z nich się zajmował, uważał, że artykuł kodeksu karnego skarbowego regulują cy tę kwestię jest rozbieżnie interpretowany, a orzecznictwo Sądu Najwyższego nie podejmowało próby głębszej analizy jego wykładni.

Tym razem SN sprawę przesądził jednoznacznie: jeżeli zachowanie sprawcy wypełniało znamiona również innych czynów, to odpada możliwość oceny tego zachowania pod kątem korekty deklaracji i czynnego żalu (sygnatura akt: I KZP 3/12).

Wszystko zaczęło się od sprawy Piotra M. oskarżonego w sierpniu 2011 r. o oszustwo podatkowe. Dwa miesiące później sąd jednak umorzył jego sprawę. Powołał się przy tym między innymi na art. 16a i 17 kodeksu karnego skarbowego. Pierwszy stanowi, że nie podlega karze za przestępstwo (wykroczenie) skarbowe ten, kto złożył prawnie skuteczną korektę deklaracji podatkowej wraz z uzasadnieniem przyczyny korekty i w dodatku w całości uiści zaległą należność. Drugi reguluje warunki dobrowolnego poddania się karze.

Postanowienie o umorzeniu zaskarżył prokurator.

Zarzucił sądowi obrazę prawa materialnego poprzez wadliwe przyjęcie, że wystarczającym powodem zastosowania artykułu o czynnym żalu jest uiszczenie zaległych należności.

– Przyznanie się, gdy fakt już wyszedł na jaw, powinno wykluczać czynny żal – uważa Marcin Jałocha z Uniwersytetu Łódzkiego.

Prokurator występujący w sprawie przekonywał także, że w uzasadnieniu przyczyny korekty nie wystarczy powołanie się na ustalenia poczynione w toku kontroli skarbowej.

– Prawidłowa interpretacja tej przesłanki oznacza, iż składając korektę deklaracji podatkowej, należy podać w jej uzasadnieniu okoliczności korygowania deklaracji, wyjaśnić powody podania pierwotnie fałszywych danych w deklaracjach oraz przesłanki ich weryfikacji. Prokurator przywołał komentarze ekspertów. Ci twierdzą, że ujawnienie czynu przez organ ścigania i rozpoczęcie postępowania karnego skarbowego uniemożliwiają odwołanie się przez sprawcę do instytucji czynnego żalu.

Argument? Możliwość skorzystania z niej dezaktualizuje  wszczęcie postępowania podatkowego.

Ten pogląd spotkał się z akceptacją SN w jedynym wydanym na gruncie art. 16a k.k.s. orzeczeniu (postanowienie Sądu Najwyższego z 17 maja 2007 r.). W jego uzasadnieniu SN nie dokonywał jednak pogłębionej, szczegółowej wykładni art. 16a k.k.s.