Kiedy policja może zaglądać do telefonu obywatela? Trzeba skończyć z oględzinami

Policja przypuszcza, że w pamięci telefonu komórkowego znajdują się dane, które mogą mieć wpływ na toczące się postępowanie karne. Śledczy chcą dotrzeć do znajdujących się tam zdjęć, nagrań, pinezek lokalizacyjnych, treści wiadomości na komunikatorze i historii połączeń, z nadzieją na uzyskanie cennych dowodów. Telefon zostaje zatrzymany. To typowa sytuacja w niemałej części spraw karnych i może spotkać każdego.

Sprawdzanie zawartość telefonu przez policję. Przeszukanie czy oględziny

Aby dotrzeć do danych zawartych w telefonie służby dokonują co do zasady przeszukania urządzenia. Postępowanie przy przeszukaniu regulują art. 217-236a k.p.k. Umożliwiają one przede wszystkim wniesienie zażalenia na tę czynność do sądu, służby muszą podawać podstawę prawną przeszukania i jego dokładny cel, a sama czynność obejmują ograniczenia związane z zatrzymaniem dokumentów zawierających tajemnicę zawodową lub informacje niejawne.

Tych wymagań nie ma przy przeprowadzaniu oględzin, a to właśnie one są coraz częściej wykorzystywane do zdobywania przez organy ścigania informacji z urządzeń elektronicznych. Na praktykę zastępowania przeszukania oględzinami wewnętrznymi wskazał niedawno Rzecznik Praw Obywatelskich, podkreślając, że ta ostatnia czynność nie spełnia warunku określoności prawa, a właścicielowi nie gwarantuje odpowiedniej ochrony prawnej.

Czytaj więcej

Dane osobowe

TSUE: policja może uzyskać dane z telefonu nie tylko w przypadku poważnych przestępstw

Trybunał Sprawiedliwości w Luksemburgu uznał, że dane osobowe z telefonu komórkowego mogą być prz...

Rzecznik formułuje też konkretne zarzuty. Nie wymagane jest podanie celu oględzin. Mogą one nastąpić w każdej sprawie, wobec każdej osoby i w każdej sytuacji niezależnie od podstawy dowodowej jeśli służby widzą taką potrzebę. Nie uregulowany jest sposób i zakres przeprowadzania oględzin wewnętrznych. Nie ma też w takiej sytuacji gwarancji ochrony tajemnic oraz możliwości zaskarżenia tej czynności do sądu.

Trzeba wykluczyć oględziny wewnętrzne telefonu. RPO apeluje o reformę. 

To zdaniem rzecznika może prowadzić do naruszenia wymogu konieczności w państwie demokratycznym i niespełnienia warunku proporcjonalności. - Uwzględniając standard ponad ustawowy, wymagania konstytucyjne, konwencyjne oraz unijne, konieczne jest wprowadzenie szczegółowych regulacji pozyskiwania informacji z elektronicznych nośników danych. Jest to konieczny krok do zagwarantowania odpowiedniego poziomu ochrony prawnej – twierdzi RPO.

W konsekwencji rzecznik wystąpił do ministra sprawiedliwości i prokuratora krajowego o pilne zmiany prawa w tym zakresie. Apeluje m.in. o wykluczenie możliwości dokonywania oględzin wewnętrznych, uprawnienie co do zasady sądu do zarzadzania przeszukania, a prokuratora jedynie w wypadkach niecierpiących zwłoki.

Z apelem RPO i zarzutami dotyczącymi wadliwego stosowania oględzin zgadza się adwokat Marcin Wolny z Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka. Ekspert potwierdza, że dokonywanie przez służby oględzin wewnętrznych telefonów komórkowych i innych urządzeń elektronicznych bez wydawania postanowienia o przeszukaniu jest powszechną praktyką. – A tymczasem telefony komórkowe są dziś swoistym zwierciadłem naszego życia. Odbija się w nim niemalże każde podejmowane przez nas działanie. Urządzenia te zawierają też dane, które z punktu widzenia postępowania karnego są zupełnie nieprzydatne, ale dla nas są bardzo wrażliwe – wskazuje mec. Wolny

Jego zdaniem zastępowanie przeszukania telefonu oględzinami wewnętrznymi może mieć charakter nieuzasadniony i nieproporcjonalny. – Uważam, że ingerencja organów ścigania w nasze prawa jest w takich sytuacjach zbyt głęboka. Brakuje przede wszystkim należytych zabezpieczeń jeśli chodzi o procedurę uzyskania dostępu do urządzenia. W praktyce niestety zdecydowaną regułą jest dokonywanie przez policję czynności na tzw. legitymację, a dopiero później zatwierdzanie jej. Co oznacza, że kontrola nad oględzinami jest iluzoryczna. Tymczasem zakres danych pozyskiwanych podczas takiej czynności jest porównywalny z danymi uzyskiwanymi w ramach kontroli operacyjnej, czyli inwigilacji – twierdzi adwokat.

Czytaj więcej

Prawo karne

Zajęcie telefonu bywa gorsze niż inwigilacja Pegasusem

Procedura karna pozwala przy byle zarzucie zażądać zajęcia telefonu, co może naruszać nasze konst...

Wskazuje przy tym na potrzebę reformy prawa w tym zakresie. – Zgadzam się propozycjami prof. Marcina Wiącka. Rozważenia wymaga ograniczenie przedmiotowe i podmiotowe dostępu do treści zawartej w telefonach. Potrzebna jest też kontrola sądowa dostępu do danych w urządzeniach elektronicznych. Niestety oględziny telefonu stały się formą obchodzenia przepisów i nie powinny mieć miejsca. Właściwym trybem dostępu do zawartości urządzenia powinno być przeszukanie obudowane dodatkowymi warunkami i lepszą procedurą – konkluduje mec. Wolny.