Są granice walki na wyborcze spoty

Wizerunek dziennikarza nie może być wykorzystywany przez polityków walczących o poparcie elektoratu w spotach wyborczych.

Aktualizacja: 22.08.2023 10:29 Publikacja: 22.08.2023 02:05

Stanowisko dziennikarskie w Sejmie

Stanowisko dziennikarskie w Sejmie

Foto: PAP/Andrzej Lange

TVN 24 i Eurozet protestują przeciwko wykorzystaniu materiałów redakcyjnych i wizerunku dziennikarzy w spotach PiS. Eksperci wskazują, że ci mają prawo bronić swoich dóbr osobistych tak samo jak wszyscy inni.

Prawo cytatu

Jak przypomina adwokat Agata Koschel-Sturzbecher z Kancelarii Adwokackiej w Poznaniu, użycie fragmentów programów telewizyjnych bez zgody ich właściciela oznacza potencjalne naruszenie praw autorskich.

– Zdarza się jednak, że takie wykorzystanie można uzasadnić po spełnieniu określonych warunków, tak jak w przypadku tzw. dozwolonego użytku – wyjaśnia.

I zastrzega, że w spotach wyborczych, w których wykorzystuje się fragmenty programów dziennikarskich, „można by się odwołać do prawa dozwolonego cytatu”.

Czytaj więcej

Stanowski kontra Bartosiewicz. Prawo cytatu odgrywa ważną rolę w tym sporze

Precyzuje, że powszechna popularność osoby pokazanej w materiale może wpłynąć na ocenę, czy jej wizerunek został naruszony, ale nie na kwestie związane z prawami autorskimi; one dotyczą samego materiału, a nie osób.

Zaznacza, że dziennikarze mogą dochodzić swoich praw na podstawie przepisów kodeksu cywilnego o ochronie dóbr osobistych. Jeśli któreś z nich, np. godność czy dobra reputacja, zostały naruszone, mogą domagać się m.in. odszkodowania i zadośćuczynienia.

– Ocena, czy takie naruszenie miało miejsce, zależy od konkretnej sytuacji, takiej jak np. sposób przedstawienia czy wybór konkretnego fragmentu wypowiedzi. Niemniej, z prawnego punktu widzenia, wizerunek dziennikarza nie jest chroniony bardziej niż wizerunek innej osoby – uściśla Agata Koschel-Sturzbecher.

Aktywna działalność

Adwokat Karol Sobkowiak z Kancelarii Adwokackiej we Wrocławiu precyzuje, że cytat uzasadniony wyjaśnieniem „dla jasności i pełnego zrozumienia wywodu autora jest niemal nieodzowny”.

– Warunkiem prawidłowego zastosowania cytatu uzasadnionego celem pewnego szerszego wyjaśnienia jest to, aby cytat ten był ściśle powiązany z własną twórczością cytującego, stanowiąc niejako dodatkowy dowód przytaczanych opinii i twierdzeń, lub też służąc poszerzaniu, a niekiedy wzmacnianiu własnej argumentacji – wyjaśnia.

Czytaj więcej

Spór o wykorzystanie wizerunku w kontrowersyjnym spocie pozostaje otwarty

Wykorzystanie elementów cudzej twórczości bez podjęcia własnego wysiłku intelektualnego może zostać zakwalifikowane jako bezprawne naruszenie praw wyłącznych do utworu pierwotnego.

– Publikacja czy wykorzystanie elementów cudzej twórczości na potrzeby kampanii czy agitacji wyborczej w mojej opinii nie stanowi w tym wypadku wyjątku – zaznacza ekspert.

Adwokat zwraca uwagę, że nie każde zamieszczenie w materiale audiowizualnym urywka będzie stanowiło cytat.

– Za cytat w tak opisanej sytuacji należy uznać takie przytoczenie fragmentu filmu, które będzie wnosić artystyczny wkład twórczy do nowo tworzonego dzieła (o ile w tych kategoriach rozpatrywać spot wyborczy), a nie jedynie stanowić tło utworu audiowizualnego – tłumaczy.

– W mojej opinii włączenie wizerunku dziennikarza do materiału przygotowanego przez partię polityczną działającą jako komitet wyborczy w celu prowadzenia agitacji wyborczej należy rozpatrywać jako naruszenie praw – wskazuje adwokat.

Zastrzega, że inaczej może być w przypadku osób angażujących się w spory.

– Osoba, która aktywnie włącza się w rywalizację partii politycznych w kampanii wyborczej, użycza własnego wizerunku do celów związanych z promocją jednej i krytyką innej partii, może być uznana za osobę powszechnie znaną, a jej dane osobowe i wizerunek wykorzystane w reklamie politycznej tego czy innego ugrupowania – tłumaczy.

Przekaz taki mieści się w granicach urzeczywistniania prawa obywateli do informacji, kontroli krytyki społecznej i jawności życia publicznego.

Opinia dla „Rzeczpospolitej”
Agnieszka Schoen, adwokat i partner w kancelarii Traple Konarski Podrecki i Wspólnicy

Moim zdaniem umieszczanie w spotach wyborczych dla uatrakcyjnienia przekazu fragmentów programów telewizyjnych lub radiowych bez zezwolenia organizacji nadawczych oraz dziennikarzy w nich występujących, co do zasady nie jest dozwolone. Zarówno prawa pokrewne nadawców podlegają ochronie, jak i dobra osobiste samych dziennikarzy. W przypadku gdy wykorzystanie w spocie wyborczym fragmentu programu nie realizuje celów tzw. prawa cytatu, tj. nie służy wyjaśnianiu, polemice, analizie krytycznej lub naukowej, ani nie ma charakteru parodystycznego, nie znajdzie tu zastosowania wskazany wyjątek od obowiązku uzyskiwania zgody podmiotu uprawnionego.
Także rozpowszechnianie w spotach wyborczych wizerunku dziennikarzy wymaga ich zgody, co ostatnio zostało potwierdzone w wyroku SN z 25 maja 2023 r. II CSKP 1555/22. Dotyczy to również dziennikarzy powszechnie znanych, których wykorzystany w spocie wizerunek powstał w trakcie ich pracy zawodowej. Warto bowiem pamiętać, że każda osoba (także publiczna) ma prawo do ochrony dobrego imienia, godności (w tym swoistej godności zawodowej) i czci, które to dobra mogłyby zostać naruszone poprzez użycie jej wizerunku w kontekście sprzecznym z przestrzeganymi przez nią zasadami wykonywania jej profesji. W środowisku prasowym ujemną ocenę wywołuje zaangażowanie polityczne dziennikarza. Przykładowo, wśród zasad etyki dziennikarskiej nadawcy publicznego wprost wskazano, że: „Dziennikarz nie może wspierać wyborczych kampanii parlamentarnych, prezydenckich lub samorządowych, brać udziału w pracach komitetów wyborczych ani uczestniczyć przy realizacji ich audycji wyborczych”. Wykorzystanie w spotach wyborczych wizerunków dziennikarzy może właśnie sugerować ich zaangażowanie w realizację kampanii politycznych, a w konsekwencji mieć wpływ na ich poczucie godności czy dobrej sławy, a zatem niewątpliwie wymaga uzyskania ich zezwolenia.  

TVN 24 i Eurozet protestują przeciwko wykorzystaniu materiałów redakcyjnych i wizerunku dziennikarzy w spotach PiS. Eksperci wskazują, że ci mają prawo bronić swoich dóbr osobistych tak samo jak wszyscy inni.

Prawo cytatu

Pozostało 96% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Subskrybuj
Konsumenci
Paliwo będzie droższe o 50 groszy na litrze, rachunki za gaz o jedną czwartą
Praca, Emerytury i renty
Krem z filtrem, walizka i autoresponder – co o urlopie powinien wiedzieć pracownik
Podatki
Wykup samochodu z leasingu – skutki w PIT i VAT
Nieruchomości
Jak kwestionować niezgodne z prawem plany inwestycyjne sąsiada? Odpowiadamy
Materiał Promocyjny
Mity i fakty – Samochody elektryczne nie są ekologiczne
Nieruchomości
Wywłaszczenia pod inwestycje infrastrukturalne. Jakie mamy prawa?