Co trzeba wiedzieć, zanim pracownik odejdzie na emeryturę

W siedzibie „Rz” spotkali się eksperci, by porozmawiać o uprawnieniach pracowników i pracodawców w świetle obowiązujących do końca tego roku przepisów emerytalnych.

Coraz więcej wskazuje na to, że gruntowna reforma systemu emerytalnego wejdzie w życie od początku przyszłego roku. Dotychczasowy system przyznawania wcześniejszych emerytur i obliczania ich na podstawie stażu pracy i wskaźników wynagrodzenia zostanie zastąpiony zupełnie nowym, zdaniem ekspertów mniej korzystnym.

Dlatego wielu pracowników, którzy już spełnili lub do końca tego roku spełnią warunki do uzyskania wcześniejszej emerytury, w najbliższym czasie zdecyduje się na nią przejść. Taka decyzja będzie miała duże znaczenie dla pracodawców, którzy powinni ich wspomagać w staraniu o emerytury. Muszą także pamiętać o przysługującej pracownikom na cztery lata przed przejściem na emeryturę ochronie przed zwolnieniem.

[srodtytul]Ochrona przed zwolnieniem[/srodtytul]

– Jeśli chodzi o ochronę przed zwolnieniem w wieku przedemerytalnym, nie należy mylić prawa do wcześniejszej emerytury i prawa do emerytury w obniżonym wieku – zauważyła Katarzyna Dulewicz, radca prawny, partner w kancelarii CMS Cameron McKenna. – Dla pracowników z prawem do emerytury za pracę w szczególnych warunkach bądź szczególnym charakterze ochrona przedemerytalna rozpoczyna się już w wieku 51 lat dla kobiet i 56 lat dla mężczyzn, bo oni mają obniżony wiek emerytalny (55 i 60 lat). Dla uprawnionych do wcześniejszej emerytury (na podstawie odpowiedniego stażu pracy i wieku) ochrona przedemerytalna rozpoczyna się dopiero w wieku 56 lat dla kobiet i 61 lat dla mężczyzn.

W praktyce powstało jednak wiele wątpliwości, jak należy traktować ten czteroletni okres ochrony. Zdarzało się bowiem, że pracodawca tuż przed zakończeniem ochrony wręczał zatrudnionemu wypowiedzenie umowy o pracę. Takie postępowanie jest jednak niezgodne z prawem i może oznaczać przywrócenie pracownika do firmy lub przyznanie mu przez sąd odszkodowania.

Pracownicy tuż przed emeryturą nie są jednak bezwzględnie chronieni przed zwolnieniem. W razie gdy zatrudniony naruszy swoje obowiązki lub zaszkodzi firmie, może zostać zwolniony dyscyplinarnie.

[srodtytul]Firma może pomóc[/srodtytul]

– O tym, że zatrudniony może nabyć w ciągu najbliższych kilku lat prawo do wcześniejszej emerytury lub emerytury w obniżonym wieku, pracodawca może łatwo się dowiedzieć z jego akt osobowych – wyjaśniał podczas debaty Grzegorz Orłowski, radca prawny w spółce Orłowski, Patulski, Walczak. – Ma wtedy obowiązek pouczyć pracownika o przysługujących mu uprawnieniach i zadbać o jego interesy.

Nie oznacza to, że służby kadrowe w firmie muszą mieć taką samą wiedzę jak urzędnicy zajmujący się rozpatrywaniem wniosków emerytalnych w ZUS. Eksperci radzą, żeby w razie wątpliwości dzwonili do ZUS.

Przestrogą może być sprawa sprzed lat, którą zajmował się Sąd Najwyższy. Dotyczyła pracownika, który samodzielnie obliczył staż emerytalny i poprosił firmę o rozwiązanie zatrudnienia za porozumieniem stron. Po złożeniu dokumentów do ZUS okazało się jednak, że brakuje mu 14 dni stażu do uzyskania prawa do pełnej emerytury. Pracownik złożył sprawę do sądu i zażądał uchylenia skutków rozwiązania umowy za porozumieniem ze względu na błąd w ocenie uprawnień do emerytury. Sąd Najwyższy stanął po stronie pracownika i uwzględnił jego żądanie.

Wynika z tego, że [b]pracodawca mógł uniknąć procesu i związanych z nim kosztów, gdyby sprawdził, czy pracownikowi rzeczywiście przysługuje prawo do emerytury. W razie potrzeby, we własnym interesie, powinien wyprowadzić pracownika z błędu.[/b]

[srodtytul]Bez dyskryminacji[/srodtytul]

Zdaniem ekspertów ochrona pracownika przed zwolnieniem trwa nawet po tym, gdy zatrudniony spełnił już warunki do uzyskania emerytury. Wielu pracodawców bezpodstawnie uważa, że może w tym momencie rozstać się z zatrudnionym.

– Polskie przepisy nie przewidują możliwości wypowiedzenia umowy o pracę tylko na podstawie osiągnięcia wieku emerytalnego – zauważyła mec. Dulewicz. – Pracodawca naraża się wówczas na zarzut dyskryminacji. Argument, że można go zwolnić wraz z zakończeniem ochrony w wieku przedemerytalnym, jest niesłuszny. Zezwolenie na takie traktowanie pracowników byłoby jednoznaczne z prawem zwalniania z pracy np. kobiet, którym skończyła się ochrona po urlopie wychowawczym.

Wynika z tego jednak tylko tyle, że w takich przypadkach pracodawcy coraz częściej będą wykorzystywać jako uzasadnienie do zwolnienia np. brak znajomości języków obcych czy nienadążanie przez pracownika za postępem informatycznym. Pracownikom w wieku emerytalnym trudniej będzie bronić swoich posad.

Tym bardziej że prawo do emerytury może stanowić przesłankę wskazania takiej osoby do opuszczenia firmy w pierwszej kolejności w przypadku zwolnień grupowych.

[srodtytul]Błędy w świadectwach[/srodtytul]

Pracodawca ma wiele obowiązków wobec pracownika, który zdecydował się na złożenie wniosku do ZUS. Ten musi bowiem dołączyć do niego świadectwa pracy wystawiane przez firmy, w których był zatrudniony.

[b] – Przepisy bardzo szczegółowo określają, co świadectwa pracy powinny zawierać, a mimo to bardzo często zawierają one podstawowe błędy, które znacznie utrudniają pracownikom starania o emeryturę.[/b] Dlatego zawsze apeluję: czytajmy nasze świadectwa pracy – podkreślała Elżbieta Szafaryn, główny specjalista w Departamencie Prawnym Głównego Inspektoratu Pracy. – Świadectwa pracy nie może zastąpić żaden inny dokument, nawet wyrok sądu. To najważniejszy dokument po zakończeniu zatrudnienia. Wystarczy więc jeden błąd, literówka w nazwisku pracownika czy brak nazwy firmy, w której był zatrudniony, by takie świadectwo było bezwartościowe.

Pracownicy przechodzący na emeryturę mają także prawo do odprawy emerytalnej. Przysługuje ona raz w życiu pracownika. Zdarza się jednak, że ponownie się zatrudniają i występują o odprawę dwa lub więcej razy. Dlatego firmy coraz częściej żądają potwierdzenia przejścia na emeryturę przez pracownika.

– Gdy pracownik odmówi złożenia oświadczenia lub kserokopii decyzji ZUS, pracodawca nie musi wówczas wypłacać tej odprawy – dodaje Elżbieta Szafaryn z GIP.

[srodtytul]Kiedy wniosek do ZUS[/srodtytul]

Pracownicy, szczególnie panie, nie muszą spieszyć się z przechodzeniem na wcześniejsze emerytury.

– Kobieta, która do końca tego roku spełni warunki do uzyskania emerytury w obniżonym wieku ze względu na rodzaj pracy lub wcześniejszej ze względu na staż i wiek, może wstrzymać się ze złożeniem wniosku do ZUS – radziła Gabriela Zgajewska z Departamentu Świadczeń Emerytalno-Rentowych ZUS. – Powinna to jednak zrobić przed ukończeniem 60 lat. Zachowuje wtedy prawo do obliczenia jej świadczenia na teraz obowiązujących zasadach. Inaczej ZUS obliczy jej emeryturę już na nowych, które mają wejść w życie od początku przyszłego roku. Niecierpliwi wniosek o emeryturę mogą złożyć już teraz. Gdy nadal pracują, ZUS zawiesi im wypłatę świadczenia. W momencie rezygnacji z zatrudnienia za dwa, trzy lata powinni złożyć jednak jeszcze jeden wniosek do ZUS: o przeliczenie emerytury z uwzględnieniem nowej – obowiązującej aktualnie wyższej kwoty bazowej.

Muszą jednak do tych obliczeń wskazać nowe okresy pracy, tak by chociaż jeden miesiąc przypadał po złożeniu pierwszego wniosku emerytalnego.

[ramka][b]Opinia: Grzegorz Orłowski,radca prawny w spółce Orłowski, Patulski, Walczak[/b]

Wypowiedzenie umowy o pracę wyłącznie z tego powodu, że zatrudniony nabył prawo do emerytury, jest moim zdaniem najczystszą formą dyskryminacji. Wypowiedzenie musi być bowiem uzasadnione. Biorąc pod uwagę dotychczasowe orzecznictwo, dzieje się tak, gdy pracownik narusza jakiekolwiek dobro pracodawcy – czy to w sposób niezawiniony, czy zawiniony. Nie zgadzam się z tym, by winy pracownika szukać w jego dacie urodzenia. Nie zgadzam się także z tym, by uzasadnieniem do zwolnienia była obniżająca się z wiekiem sprawność fizyczna. Biorąc pod uwagę postęp techniczny, coraz rzadziej jest ona warunkiem niezbędnym do wykonywania zawodu. [/ramka]

[ramka][b]Opinia: Katarzyna Dulewicz,partner w kancelarii CMS Cameron McKenna[/b]

W polskim prawie brakuje przepisów regulujących sytuację osób, które mają już prawo do emerytury, choć zgodnie z przepisami unijnymi rząd mógłby wprowadzić taką regulację do naszego porządku prawnego. Przy braku przepisów rozstrzyganiem, czy można zwolnić pracownika z prawem do emerytury, muszą zająć się sądy. Dotychczasowe orzecznictwo nie było jednak korzystne dla emerytów. Dopiero w ostatnim czasie ta linia orzecznictwa zaczęła się zmieniać na rzecz równego traktowania pracowników bez względu na ich wiek. Tak więc nabycie prawa do emerytury nie może stanowić już jedynej przesłanki zwolnienia pracownika.[/ramka]

[ramka][b]Opinia: Gabriela Zgajewska,z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych[/b]

Jeśli podczas pobierania świadczenia wcześniejszy emeryt będzie pracował na etacie lub zleceniu (przez ponad 30 miesięcy), może po ukończeniu powszechnego wieku emerytalnego (60 lat dla kobiet i 65 dla mężczyzn) złożyć wniosek o ponowne obliczenie świadczenia. ZUS obliczy na nowo emeryturę z uwzględnieniem w części socjalnej nowej kwoty bazowej. Od początku przyszłego roku mają jednak zacząć obowiązywać nowe zasady obliczania emerytur. Wówczas część tego świadczenia zostanie obliczona już na nowych zasadach. [/ramka]