Gdzie złożyć wniosek o przyznanie świadczenia emerytalnego

Zameldowanie to nie to samo co zamieszkanie. Adres z dowodu nie przesądza o tym, gdzie ktoś w rzeczywistości mieszka. To oczywiste. I jeśli przepisy mówią o właściwości miejscowej powiązanej z miejscem zamieszkania, to żaden organ nie może w drodze dowolności interpretacyjnej przyjąć, że jest ono tożsame z miejscem zameldowania. Szczególnie gdy przepisy danej ustawy nie mówią o tym wprost i nie precyzują obu tych pojęć.

Skoro więc ustawodawca na gruncie emerytalnym mówi o miejscu zamieszkania, a nieobowiązujące przepisy aktu niższego rzędu – rozporządzenia – mówią o zameldowaniu, to nie ma mowy, by ZUS dowolnie i wymiennie traktował obie te właściwości.

Problem u rzecznika

Ubiegając się o emeryturę czy rentę, trzeba złożyć w tej sprawie odpowiedni wniosek wraz z załączoną dokumentacją. Decyzje w sprawach świadczeń wydają i wypłacają je organy rentowe właściwe ze względu na miejsce zamieszkania osoby zainteresowanej. Tak stanowi art. 115 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. DzU z 2009 r. nr 153, poz. 1227 ze zm.). Jednak praktyka w tym zakresie jest inna. Otóż ustalając właściwą dla rozpatrzenia danej sprawy jednostkę organizacyjną, ZUS bierze pod uwagę miejsce stałego zameldowania ubezpieczonego/świadczeniobiorcy.

Na stronie administrowanej przez ZUS e-inspektorat można przeczytać: „Postępowanie w sprawie wszczyna się na podstawie wniosku osoby zainteresowanej lub jej pełnomocnika zgłoszonego osobiście lub za pośrednictwem urzędu pocztowego w dowolnej jednostce organizacyjnej ZUS. Właściwą do rozpatrzenia wniosku jest jednostka według miejsca zameldowania osoby ubiegającej się o przyznanie świadczenia".

Ostatnio na problem ten zwrócił uwagę rzecznik praw obywatelskich. Z uzyskanych przez Biuro Rzecznika wyjaśnień (zawartych m.in. w piśmie dyrektora Departamentu Świadczeń Emerytalno-Rentowych ZUS z 6 września 2011 r.) wynika, że w celu ujednolicenia właściwości związanej z przyjmowaniem wniosków oraz wydawaniem decyzji a także wypłatą świadczeń przyjęto praktykę, że oddziałem właściwym jest ten, na którego terenie wnioskodawca zameldowany jest na pobyt stały i fakt ten stwierdzony jest w dokumencie tożsamości.

Podstawy już nie ma

Stanowisko ZUS oparte jest na nieobowiązujących już przepisach rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń (DzU nr 10, poz. 49 ze zm.). Od 22 listopada 2011 r. uchyliło je rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z 11 października 2011 r. w sprawie postępowania o świadczenie emerytalno-rentowe (DzU nr 237, poz. 1412). Jednak te przepisy nie zawierają regulacji dotyczących właściwości miejscowej jednostek organizacyjnych ZUS. A skoro tak, to art. 115 ustawy emerytalnej należy stosować wprost.

Konieczna podróż

Takie restrykcyjne podejście ZUS i, co ważniejsze, niemające uzasadnienia w obowiązujących przepisach rodzi poważne konsekwencje dla interesantów. Szczególnie jeśli przyszły świadczeniobiorca zameldowany jest w jednym województwie, na stałe zaś zamieszkuje w innym (np. gdy pomaga przy wychowywaniu wnuków swoim dzieciom). Nietrudno sobie wyobrazić, jakie niedogodności wiążą się z tym dla interesantów zmuszonych do pokonania wielu kilometrów w celu załatwienia jednej sprawy urzędowej. A sytuacje tego typu nie należą do rzadkości. Pół biedy, gdy chodzi przy tym o złożenie dokumentów, np. kolejnego świadectwa pracy, bo można to zrobić w dowolnej jednostce ZUS, a ten przekaże go do właściwego oddziału. Gorzej jest już, jeśli chciałoby się wyciągnąć kserokopię jakiegoś dokumentu czy pobrać zaświadczenie o wysokości pobieranego świadczenia.

W ocenie rzecznika przedstawiony pogląd ZUS i oparta na nim praktyka pozostają w sprzeczności z art. 115 ust. 1 ustawy emerytalnej oraz rozumieniem miejsca zamieszkania osoby fizycznej w ujęciu art. 25 kodeksu cywilnego. W sytuacji bowiem, gdy ustawa emerytalna nie zawiera własnej definicji miejsca zamieszkania, uzasadnione wydaje się przyjęcie definicji wynikającej właśnie z art. 25 k.c. Stanowi on, że miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest miejscowość, w której przebywa ona z zamiarem stałego pobytu. Co ważne, przepisy ustawy emerytalnej nie obligują do posiadania zameldowania w celu ubiegania się o emeryturę czy rentę.

Warto w tym kontekście przypomnieć, że przewidziane jest zniesienie obowiązku meldunkowego od 1 stycznia 2014 r., co spowoduje konieczność ponownego określenia zasad ustalania właściwości miejscowej jednostek ZUS.

Oświadczenie przepustką

Przyszli emeryci, którzy chcą załatwić sprawę emerytalną w miejscu swego stałego pobytu, zawsze mogą powołać się na § 19 ust. 1 pkt 7 rozporządzenia z 11 października 2011 r. Stanowi on, że okoliczności dotyczące miejsca pobytu lub zamieszkania świadczeniobiorcy mogą być ustalone na podstawie oświadczenia zainteresowanego złożonego w formie pisemnej lub ustnej do protokołu, jeżeli istnieją niedające się usunąć w inny sposób wątpliwości dotyczące miejsca zamieszkania zainteresowanego. Informacje zawarte w dokumencie tożsamości nie są więc wyłącznym środkiem dowodowym w powyższej kwestii.

Obowiązki pracodawcy przyszłego emeryta

Co musi zrobić pracodawca, gdy jego podwładny odchodzi na emeryturę, określa art. 125 ust. 1 ustawy emerytalnej.