W ostatnich dniach w prasie przetoczyła się dyskusja na temat dopuszczalności żądania przez pracodawcę od pracowników informacji o pobieraniu świadczenia wychowawczego z programu Rodzina 500+. Oświadczenia te mają być pobierane w związku z ubieganiem się o pomoc z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych. Pracodawcy twierdzą, że mają do tego prawo – związki zawodowe wręcz przeciwnie. Wydaje się, że cały problem wynika z niezrozumienia istoty funduszu oraz zasad przyznawania świadczeń socjalnych.
Nieprecyzyjny regulamin
Według ustawy o zakładowym funduszu świadczeń podstawą przyznawania świadczeń jest m.in. sytuacja materialna osoby uprawnionej, ale jej przepisy nie definiują tego pojęcia. Z tego powodu jego znaczenie powinno być określone w regulaminie funduszu przez strony społeczne, tj. pracodawcę oraz zakładową organizację związkową lub reprezentanta pracowników. Kluczowe znaczenie ma tu precyzyjne uregulowanie pojęcia sytuacji materialnej oraz zasad przyznawania świadczeń. Sytuacja materialna będzie miała bowiem różne znaczenie wobec różnych świadczeń. Przykładowo będzie ona szeroko badana w razie przyznawania zapomogi, ale już w o wiele mniejszym stopniu w odniesieniu do biletów do teatru finansowanych z funduszu.
Niejednokrotnie się zdarza, że regulamin funduszu nie precyzuje pojęcia sytuacji materialnej ani tym bardziej nie precyzuje, czy badając ją, pracodawca ma uwzględniać świadczenia wychowawcze. W takiej sytuacji należy przyjąć, że kwoty świadczenia wychowawczego powinny być uwzględniane w sytuacji materialnej pracownika, gdyż znacząco wpływają na tę sytuację. W konsekwencji może to spowodować zakwalifikowanie pracownika do wyższego progu dochodowego i skutkować przyznaniem mniejszych świadczeń z funduszu. Oczywiście tych, w których badanie sytuacji materialnej ma kluczowe znaczenie np. przy zapomogach socjalnych.
Gorsi i lepsi
Uwzględnianie w sytuacji materialnej świadczeń z programu Rodzina 500+ wydaje się rozwiązaniem sprawiedliwym. Dwie rodziny mające ten sam dochód na członka rodziny są przecież w różnej sytuacji socjalnej, jeżeli tylko jedna z nich otrzymuje świadczenia wychowawcze. Jeżeli nie będzie ono uwzględniane wówczas otrzymają te same świadczenia z funduszu, co może naruszyć podstawową zasadę funduszu „tym wyższe świadczenie, im gorsza sytuacja socjalna". Warto wskazać, że fundusz nierzadko stawia takie osoby w lepszej sytuacji, bo np. przewiduje duże świadczenia socjalne tylko dla osób posiadających dzieci. Nieuwzględnianie świadczeń wychowawczych w sytuacji materialnej oraz istnienie świadczeń tylko na dzieci powoduje, że pracownicy nieposiadający dzieci są w gorszej sytuacji. Ustawa o funduszu nakazuje brać pod uwagę sytuację rodzinną pracownika, ale w żadnym przypadku nie wskazuje, że jest ona ważniejsza niż sytuacja życiowa czy materialna. Warto mieć na względzie, że fundusz socjalny pracodawcy ma limitowane środki – przyznanie zawyżonych świadczeń jednym oznacza zaniżone lub żadne świadczenia dla innych. Z tego względu istotne jest również, by rozdział środków funduszu był jak najbardziej sprawiedliwy.
Groźby zabronione
Pracodawca może żądać przedstawienia informacji o świadczeniu wychowawczym dla celów ustalenia sytuacji materialnej w rozumieniu przepisów o funduszu socjalnym. Zgodnie z ustawą o ochronie danych osobowych przekazanie przez pracownika danych osobowych (innych niż wskazanych przez kodeks pracy) jest dobrowolne. Pracodawca nie może więc grozić pracownikowi zwolnieniem w razie odmowy przekazania informacji o świadczeniu wychowawczym. Pracownik, który nie zgodzi się na ujawnienie tych danych, musi jednak liczyć się z innymi negatywnymi skutkami, tj. przyznaniem świadczenia z funduszu w najniższej wysokości lub nawet odmową jego przyznania. Przetwarzanie danych osobowych jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy jest to niezbędne dla wypełnienia prawnie usprawiedliwionych celów realizowanych przez administratorów danych albo odbiorców danych, a przetwarzanie nie narusza praw i wolności osoby, której dane dotyczą. Mówiąc wprost, pracodawca może wykorzystać informacje o sytuacji materialnej pracownika tylko w celu zgodnym z prawem, a takim jest bez wątpienia przyznawanie świadczeń z funduszu.
