Aktywa OFE przechowywane są przez wybranego przez fundusz depozytariusza. Może być nim bank krajowy lub Krajowy Depozyt spełniający warunki wymienione w art. 158 ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych. Podstawowym obowiązkiem depozytariusza jest przechowywanie aktywów funduszu. Ma też zapewnić, aby były one lokowane zgodnie z przepisami prawa oraz statutem funduszu.
Depozytariusz jest obowiązany poinformować niezwłocznie organ nadzoru o wszelkich działaniach i zaniechaniach oraz nieprawidłowościach funduszu, które w jego ocenie stanowią naruszenie prawa, postanowień statutu funduszu lub powodują, że interesy członków funduszu nie są należycie uwzględniane. Jeżeli depozytariusz nie wykonuje obowiązków określonych w umowie o przechowywanie aktywów funduszu, fundusz wypowiada umowę, zawiadamiając KNF.
Politykę lokacyjną OFE ograniczają limity inwestycyjne, ściśle określające rodzaj i ilość instrumentów finansowych, powiązanym bezpośrednio z ryzykiem, jakie niesie ze sobą lokowanie w określone grupy instrumentów.
Aktywa OFE mogą być lokowane m.in. w:
- obligacje, bony i inne papiery wartościowe emitowane przez Skarb Państwa lub Narodowy Bank Polski oraz pożyczki i kredyty udzielane tym podmiotom;
- obligacje i inne papiery wartościowe gwarantowane przez Skarb Państwa lub Narodowy Bank Polski, a także depozyty, kredyty i pożyczki przez nie gwarantowane;
- depozyty bankowe i bankowe papiery wartościowe;
- akcje spółek notowanych na regulowanym rynku giełdowym;
- akcje narodowych funduszy inwestycyjnych;
- obligacje i inne dłużne papiery wartościowe emitowane przez jednostki samorządu terytorialnego i zabezpieczone całkowicie obligacje innych podmiotów;
- jednostki uczestnictwa funduszy inwestycyjnych.
Tak wynika z art. 141 ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych.
Środki przekazywane do OFE są przeliczane na umowne jednostki rozrachunkowe. Zmiana wartości jednostek obrazuje zmianę wartości aktywów funduszu wynikających z zysku lub ze straty z podejmowanych inwestycji. Porównując wartości jednostek rozrachunkowych, w pewnym okresie otrzymuje się stopę zwrotu funduszu, która pokazuje opłacalność poczynionych przez fundusz inwestycji.
Działa to tak, że im wyższa wartość jednostki rozrachunkowej, tym wyższą stopę zwrotu osiągnął dany fundusz i tym większy przyrost środków pochodzących z inwestycji funduszu na rachunkach jego członków.
Próg akceptowanej zyskowności inwestycji zapewnia mechanizm minimalnej wymaganej stopy zwrotu. To ostatnie pojęcie oznacza stopę zwrotu niższą o 50 proc. od średniej ważonej stopy zwrotu wszystkich funduszy lub o 4 punkty procentowe, w zależności od tego, która z tych wielkości jest niższa. Średnia ważona stopa zwrotu wszystkich funduszy, obejmująca ostatnie 36 miesięcy, podawana jest do publicznej wiadomości przez Komisję na koniec marca i września.
Jeżeli stopa zwrotu któregoś z funduszy jest niższa od minimalnej wymaganej, powstały niedobór pokrywany jest w pierwszej kolejności z umorzenia jednostek rozrachunkowych zgromadzonych na rachunku rezerwowym, następnie z umorzenia jednostek rozrachunkowych zgromadzonych na rachunku części dodatkowej Funduszu Gwarancyjnego. Jeżeli środki te nie są wystarczające, pokrycie niedoboru następuje kolejno ze środków własnych PTE. Jeżeli i te środki nie wystarczają, z pozostałych środków Funduszu Gwarancyjnego, z zastrzeżeniem, że w pierwszej kolejności pokrywany jest on ze środków części podstawowej Funduszu Gwarancyjnego. Ostatecznym gwarantem pokrycia niedoboru jest Skarb Państwa.
OFE zobowiązane są do realizacji określonych obowiązków informacyjnych – wobec swoich członków oraz organu nadzoru. Raz w roku, w określonym w statucie dzienniku o zasięgu krajowym przeznaczonym do ogłoszeń funduszu, ogłaszają prospekt informacyjny, zawierający statut funduszu, informację dotyczącą wyników inwestycyjnych oraz sprawozdanie finansowe funduszu. Prospekt informacyjny przekazywany jest także na każde żądanie członka funduszu oraz przed zawarciem umowy o członkostwo w funduszu. Ponadto fundusze przesyłają każdemu członkowi, nie rzadziej niż co 12 miesięcy, informację o wysokości środków znajdujących się na rachunku, terminach wpłat składek i wypłat transferowych, ich przeliczeniu na jednostki rozrachunkowe oraz dane dotyczące wyników inwestycyjnych funduszu.
W związku ze swoją działalnością OFE pobiera pewne opłaty. Będą to należności:
- od składki, czyli tzw. opłata dystrybucyjna pobierana od składki, jej potrącenie następuje przed przeliczeniem składek na jednostki rozrachunkowe;
- za zarządzanie, które składa się z dwóch części; część stała to kwota ustalona w statucie, nie wyższa niż 0,045 proc. zarządzanych aktywów netto w skali miesiąca przy wartości aktywów do 8 mld zł. Powyżej tej kwoty maksymalna wartość tej opłaty jest proporcjonalnie niższa. Część zmienna zależy od wyników inwestycyjnych osiąganych przez fundusz, wysokość tej opłaty wynosi 0,005 proc. wartości aktywów netto w skali miesiąca. W tej wysokości może ona być pobrana tylko w funduszu, który osiągnął w danym okresie najwyższą stopę zwrotu. Część zmienna opłaty za zarządzanie nie jest natomiast pobierana w funduszu, który osiągnął w danym okresie najniższą stopę zwrotu. W pozostałych funduszach ta część opłaty pobierana jest proporcjonalnie do osiągniętych wyników – jest tym większa, im wyższa stopa zwrotu;
- z tytułu dokonania wypłaty transferowej; opłata jest pobierana w wyniku decyzji członka o przeniesieniu środków do innego otwartego funduszu (tzw. wypłata transferowa) – jest pobierana tylko w przypadku, gdy staż członkowski jest niższy niż 24 miesiące. Opłata uzależniona jest od stażu członkowskiego w funduszu i pokrywana jest ze środków własnych członka.
Wiele osób nie wie, jakimi kryteriami należy kierować się, dokonując wyboru funduszu. Warto jednak o tym pomyśleć, by uniknąć formalności i kosztów związanych z ewentualnymi zmianami. Co więc się liczy? Eksperci zalecają, by brać pod uwagę takie czynniki jak:
- stabilność inwestowania funduszu emerytalnego,
- wyniki inwestycyjne w długim okresie,
- koszty uczestnictwa (wysokość opłaty za zarządzanie),
- jakość obsługi klienta przez fundusz emerytalny, w tym dostęp do serwisów i konta indywidualnego, a także dostępność przedstawicieli OFE na terenie kraju,
- doświadczenie funduszy emerytalnych na rynkach finansowych,
- wielkość funduszu emerytalnego,
- ilość członków,
- ocenę funduszu emerytalnego przez niezależnych ekspertów i instytucje.
Przed podjęciem decyzji o przystąpieniu do OFE bądź jego zmianie warto również prześledzić wyniki dostępnych rankingów funduszy, w tym rankingu sporządzonego przez KNF.
Zgodnie z przepisami OFE powinno się wybrać w ciągu siedmiu dni od rozpoczęcia pierwszej pracy. Praktyka pokazuje, że czas ten jest dłuższy. Natomiast osobom, które nie wybiorą OFE, zostanie losowo przydzielony jeden z funduszy emerytalnych działających na polskim rynku.
Osobom, które po rozpoczęciu pracy w ciągu siedmiu dni nie wybrały funduszu, ZUS przypomina listownie o konieczności zgłoszenia się do OFE. Osoby biorące udział w losowaniu są przydzielane tylko do tych funduszy, które osiągnęły wyższe niż średnia stopy zwrotu w dwóch kolejnych okresach rozliczeniowych i zarządzają mniej niż 10 proc. aktywów netto wszystkich OFE. Z losowania wyłączone są trzy największe (pod względem liczby członków) fundusze. Losowanie odbywa się dwa razy w roku: w ostatnim dniu roboczym stycznia i w ostatnim dniu roboczym lipca. Po losowaniu ZUS informuje poszczególne OFE o jego wynikach, a fundusze mają obowiązek poinformowania swoich nowych członków. Również ZUS przesyła informacje do zainteresowanych, do którego funduszu trafili.
Podpisanie umowy o zmianę funduszu emerytalnego możliwe jest w dowolnym momencie przez cały rok kalendarzowy. Zmiana polega na przeniesieniu zgromadzonego dotąd kapitału do innego dowolnie wybranego OFE. Natomiast faktyczne przeniesienia klientów OFE (tzw. transfery) dokonywane są przez ZUS tylko cztery razy w roku. Umowa z dotychczasowym funduszem ulega rozwiązaniu z dniem dokonania zmiany w Centralnym Rejestrze Członków OFE prowadzonym przez ZUS. Dotychczasowy fundusz nie może w żaden sposób ograniczać prawa do zmiany.
Po upływie 24 miesięcy członkostwa w funduszu zmiana OFE jest dokonywana bezpłatnie. Przed tym terminem zmiana jest dokonywana odpłatnie. Wysokość opłaty uzależniona jest od stażu członkowskiego. Wynosi 160 zł, jeżeli od ostatniego dnia miesiąca, w którym uzyskano członkostwo do dnia wypłaty transferowej z rachunku członka w funduszu do innego funduszu upłynęło nie więcej niż 12 miesięcy lub 80 zł – jeżeli do dnia wypłaty upłynęło więcej niż 12 miesięcy, ale mniej niż 24 miesiące. Zmiana OFE wymaga podpisania umowy z nowo wybranym funduszem i pisemnego zawiadomienia o powyższym fakcie dotychczasowego OFE.
Przystąpienie do funduszu wymaga podpisania stosownej umowy. Zgodnie z § 4 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z 9 czerwca 1998 r. w sprawie sposobu i trybu zawarcia umowy, na podstawie której następuje uzyskanie członkostwa w otwartym funduszu emerytalnym, sposobu i terminu składania oświadczenia o małżeńskich stosunkach majątkowych członka otwartego funduszu emerytalnego oraz zawiadamiania otwartego funduszu emerytalnego o każdorazowej zmianie w stosunku do treści takiego oświadczenia, obejmującej środki zgromadzone na rachunku członka (DzU nr 84, poz. 534 ze zm.) umowa z OFE zostaje zawarta z chwilą podpisania przez osobę przystępującą do otwartego funduszu emerytalnego i osobę reprezentującą fundusz formularza umowy spełniającego warunki określone w rozporządzeniu oraz obejmującego treść wymaganych oświadczeń i danych. Umowa o członkostwo jest zawierana na piśmie, pod rygorem nieważności.
Chwilą zawarcia tej umowy jest data jej podpisania przez przedstawiciela OFE i klienta, a nie data wysłania wniosku online czy też data podpisania wniosku tylko przez klienta.
Przed dokonaniem zmiany dobrze jest zapoznać się z historią dotychczasowego rachunku i sprawdzić datę wpłynięcia do OFE pierwszej składki. Staż członkowski liczy się nie od dnia podpisania umowy, lecz od dnia pierwszej wpłaty na konto, dokonanej przez ZUS. W znakomitej większości przypadków nie warto zmieniać OFE przed upływem dwóch lat. Dlatego zalecane jest dokonanie zmiany dopiero wówczas, gdy fundusz będzie miał słabe wyniki inwestycyjne.
masz pytanie, wyślij e-mail do autorki
s.gortynska@rp.pl
