Dnie i noce w mrówkowcu

Na wypadek popsucia którejś z wind jest jeszcze wąskie XI piętro, żeby jego korytarzem można było dojść do innej klatki. Mieszkanie B (nr 62) było na dziewiątym piętrze. Wydane ostatnio „Chamowo” jest to dziennik-powieść autobiograficzna, a zarazem niemal studium socjologiczne życia w mrówkowcu. Jedna z przyjaciółek poety, szukając jego nowej siedziby na Lizbońskiej 2, usłyszała w centrum Saskiej Kępy, że to za trasą, na Chamowie, i jeszcze, że jeśli komuś w dzielnicy zginął rower, na pewno znajdzie się tam właśnie – na Chamowie.

Białoszewski był urzeczony widokami z tej wysokości oglądanymi ze wszystkich stron. Ów korytarz na XI piętrze miał osiem otworów widokowych. Można by tam równocześnie kręcić filmowe sceny więzienia – zauważają odwiedzające go i prowadzane tam zaprzyjaźnione osoby.

Cieszy go też otoczenie. „Wracam do siebie łączką. Wśród topól jest ścieżka. Topól cały rząd, idzie się w zapachach, w cieniu. Jak na wsi. Chodzą tędy z psami, z dziećmi. Widziałem panią w kostiumie kąpielowym. Nas w tym domu dużo. Z sześćset, może z osiemset. I tylko my jesteśmy z Lizbońskiej 2. Lizbońskiej 1 nie ma i nie będzie. Po nieparzystej stronie tyły szkoły”.

W trakcie lektury uległem pokusie zwiedzenia okolicy z książką w ręku. Trafić tam równie trudno jak wtedy. Łączki wyasfaltowano, wyrosły garaże, parking, pawilony – fryzjer damski, oddział banku, Policealna Szkoła Detektywów.

„Mieszkanie nie takie małe. Pokój z wnęką, kucheneczka, przedpokój i łazienka. Można spacerować od przedpokoju przez pokój do kuchni, bo kuchnia ma wejście z pokoju. Ma i okno”.

Wkrótce dało się odczuć życie rur. Na klatce wieje. Okna nie sposób zamknąć. Po 12 dniach pobytu zepsuł się do reszty rezerwuar w łazience.

13. dnia o 3 nad ranem sąsiedzi na górze zaczynają rozmawiać: „On głośniej, podpity, podniecał się, przechodził w wymyślanie”. Tak do rana. B. już zasypiał, gdy zaczynały działać radia innych sąsiadów.

15. dnia w sobotnią noc przyjęcia, imieniny na różnych wysokościach. Na kolejny koniec tygodnia imieniny trwały dwa dni, „imieniny, bo śpiewali sto lat, nawet nie fałszując”.

Uwagi udręczonego bohatera tej opowieści kontrapunktowane są wspaniałą inwencją językową: „Kontakt wmurował znajomy ze sfer techniko-katolickich”. Wybiera się na zakupy, bo nazajutrz „nieczynna sobota”.

Dokuczliwe przejawy życia rur i lokalnej społeczności znosi Białoszewski z melancholijną rezygnacją. Raz tylko zmienia ton. Ogląda w Alejach Jerozolimskich burzenie secesyjnej kamienicy, by zwolnić miejsce pod przyszły Dworzec Centralny. „Już się zabrali. Jak po nalocie. Bok rozharatany. Pod murem gruzy w stos. Wyżej sterczą żelazne szyny. Jeszcze dużo zostało na ileś bombardowań, na ileś dni powstania”.

Jesienią dookoła domu ustawiane są rusztowania. Stróż pisuje zawiadomienia: „Komu wytłuczono szybę przez wykonawców, którzy wykonują rusztowania, proszę zgłaszać do dozorcy domu”.

Dozorców było dwóch. Każdy zawiadywał czterema klatkami. Będąc z pewnością pierwszym pomocnikiem milicji. Dziś jest tylko jeden gospodarz domu.

Nadeszły jesienne mrozy, pracowników na rusztowaniach nie ma. Nieposiadający lodówki poeta prywatyzuje konstrukcję – kupuje masło, pasztety i trzyma je za oknem. Po paru tygodniach 10 dekagramów pasztetu ginie. Rusztowanie prywatyzują teraz ludzie pracy. Zza okien dochodzą zapachy zup.

W styczniu, gdy na dole leży „podstarzały śnieg”, nowy utwór dozorcy: „Proszę uprzejmie wyrzucać choinki przez okno albo z balkonów na otynkowaną stronę domu”, wkrótce zostaje zdezawuowany przez administrację osiedla.

Gdy na dworze ziąb, kaloryfery nie grzeją, gdy zaczną grzać, będą też przeciekać.

Po roku i dwóch tygodniach autor pisze ostatnie dwa zdania: „Chce mi się stąd wyprowadzić. Z tych mrówek”. Traci upodobanie do pisanego utworu. Na szczęście jego wieloletni wydawca nie podzielił tej opinii. Pani Marianna Sokołowska cierpliwie dokonała z maszynopisów i nagrań rekonstrukcji tekstu.

Otrzymaliśmy ciekawą realistyczną opowieść o życiu codziennym schyłku pierwszego okresu rządów „Drogiego pana Edwarda”, z portretem niezwykłego twórcy w tle.