Polacy cierpieli z rąk Ukraińców i Ukraińcy cierpieli z rąk Polaków. Ukraińcy mordowali Polaków i Polacy mordowali Ukraińców. Ukraińcy wypędzali Polaków i Polacy wypędzali Ukraińców. Nie ma mniej i bardziej doświadczonych cierpieniem. Nie ma mniej i bardziej winnych. Unika się przy stawiania pytań o to, kto rozkręcił spiralę przemocy. Kto atakował, a kto się tylko bronił. Unika się też liczenia i porównywania ofiar po obu stronach.

Lektura najnowszej pracy Grzegorza Motyki „Od rzezi wołyńskiej do akcji »Wisła«. Konflikt polsko-ukraiński 1943 – 1947" przynosi odpowiedź na powyższe pytania oraz przedstawia bilans ofiar. Książka zawiera wiele polemicznych stwierdzeń pod adresem ukraińskich historyków. Motyka pisze, że z większości ukraińskich publikacji, i to bynajmniej niepisanych przez nacjonalistów, wyłania się obraz odległy od tego, jaki jest dziełem polskich badaczy. Ukraińscy historycy sugerują czy wręcz twierdzą, że na Wołyniu i w Galicji Wschodniej doszło do równorzędnej wojny partyzanckiej, a pacyfikacjom podlegały tylko wioski bronione przez silne formacje zbrojne. „Z tak skonstruowanej narracji czytelnik nie zorientuje się przecież, że to UPA przeprowadziła zorganizowaną na imponującą skalę i niezwykle krwawą ludobójczą czystkę etniczną". Ukraińscy historycy uchylają się też od jednoznacznej oceny poczynań UPA wobec Polaków. Autor stwierdza, że wypracowanie wspólnego spojrzenia na tamte lata jest trudne, jeśli nie niemożliwe.

Przed Wołyniem

Zapowiedzią rzezi, do jakiej doszło w latach 1943 – 1944, były mordy dokonywane na ludności polskiej we wrześniu 1939 roku przez członków OUN. Na południowo-wschodnich kresach Rzeczypospolitej zginęło 3 tys. Polaków, a na skutek tłumienia rebelii OUN – kilkuset Ukraińców. Kolejna fala dokonywanych przez Ukraińców zabójstw Polaków nastąpiła latem 1941 roku po wkroczeniu wojsk niemieckich. Ofiar było kilkaset, w tym ok. 100 polskich studentów we Lwowie. 30 czerwca powstał ukraiński rząd. „Znane dziś plany OUN-B skłaniają do wniosku, że rząd Jarosława Stećki, gdyby został uznany przez Niemców, postępowałby z Polakami równie brutalnie jak władze ustaszowskiej Chorwacji z Serbami".