Jaka jest sytuacja pokrzywdzonych raportem WSI po wyroku Trybunału

Trybunał Konstytucyjny 27 czerwca 2008 r. zakwestionował sposób sporządzenia tzw. raportu WSI (sygn. akt K 51/07

). Powstaje pytanie, jakie skutki ma wyrok TK. Czy możliwe jest opublikowanie aneksu do raportu? Czy wyrok polepsza sytuację procesową osób nim pokrzywdzonych?

TK za niekonstytucyjne uznał przepisy pozwalające na stworzenie raportu w zakresie, w jakim procedura jego tworzenia nie gwarantuje zainteresowanym dostępu do akt sprawy oraz możliwości wypowiedzenia się o zebranych informacjach.

Za naruszający prawo do sądu uznał brak środków prawnych służących sądowej kontroli decyzji o podaniu do publicznej wiadomości informacji o danej osobie. TK podkreślił, iż kontrola taka musi być skuteczna i poprzedzać publikację.

TK orzekł również, że raport i aneksy nie mogą dotyczyć żadnych osób cywilnych. Główni aktorzy działań związanych z raportem wygłaszali różne tezy o możliwości zamieszczenia w nim danych takich osób. Podkreślić zatem należy, że ustawa zezwalała na publikowanie informacji o osobach współpracujących ze służbami w działaniach wykraczających poza sprawy obronności państwa i bezpieczeństwa sił zbrojnych, jeżeli wiedziały one lub przewidywały i godziły się na to, że współuczestniczą w takich działaniach.

Nie jest prawdą, że TK zakazał publikacji aneksu. Wskazał jedynie, że obecnie wiązałoby się to z koniecznością anonimizacji wszelkich danych osobowych. Co więcej, za konstytucyjną uznał nieograniczoną w czasie możliwość sporządzania aneksów, gdyby ujawniały się nowe okoliczności, które powinny zostać objęte raportem lub wpływały na jego treść.

Dla pokrzywdzonych raportem szczególne znaczenie mają skutki wyroku. Przede wszystkim zobowiązuje on ustawodawcę do dokonania zmian celem zapewnienia zainteresowanym należytych gwarancji proceduralnych poprzedzających publikację aneksów, obejmujących co najmniej możliwość zapoznania się ze zgromadzonymi dokumentami.

Prawo dostępu do zgromadzonych przez komisję weryfikacyjną dokumentów i informacji TK wywiódł z art. 51 ust. 3 konstytucji. Niezależnie zatem od zmian ustawowych każdemu wymienionemu w raporcie już teraz przysługuje prawo wystąpienia do szefa Służby Kontrwywiadu Wojskowego o udostępnienie, na podstawie art. 51 ust. 3 konstytucji, dotyczących go dokumentów.

W ramach usuwania następstw publikacji raportu pokrzywdzonym przysługuje prawo domagania się zadośćuczynienia i odszkodowania za szkody wyrządzone przez niekonstytucyjne regulacje.

Osoby cywilne mogą się domagać odszkodowań niezależnie od prawdziwości informacji zawartych w raporcie. Ich niezgodność z prawdą wpływać może jedynie na skalę doznanych krzywd i szkód, a tym samym na wysokość roszczeń. Żołnierze i pracownicy służb mogą się natomiast domagać odszkodowań za opublikowanie informacji niezgodnych z prawdą oraz niezapewnienie im gwarancji proceduralnych. Sprawy cywilne zakończone uwzględnieniem powództwa bądź zawarciem ugody mogą wymagać uzupełnienia roszczeniami wynikającymi z samego opublikowania określonych danych. Sprawy prawomocnie zakończone wymagać będą wystąpień z odrębnymi roszczeniami. W sprawach w toku wystarczy rozszerzenie powództwa. Prawomocnie zakończone sprawy przeciwko Skarbowi Państwa, w których oddalono powództwa, wymagać będą wznowienia postępowania bądź wystąpienia z nowymi roszczeniami.

Po publikacji uzasadnienia orzeczenia możliwe będą dalsze wnioski – w szczególności dotyczące instrumentów wznawiania postępowań poprzedzających publikację raportu bądź pozwalających na osiągnięcie analogicznych skutków (art. 190 ust. 4 konstytucji). Szansę stanowić może sygnalizowana przez Helsińską Fundację Praw Człowieka możliwość domagania się przez pokrzywdzonych sporządzania aneksów, publikowanych również w Monitorze Polskim, prostujących nieprawdziwe informacje. Normatywną podstawę stanowiłoby wynikające z zasady autonomii informacyjnej jednostki prawo żądania sprostowania informacji nieprawdziwych lub niepełnych (art. 51 ust. 4 konstytucji).