O zasadności przejęcia na cele reformy rolne decyduje sąd

Ustalenie, czy ze względu na normę obszarową i charakter nieruchomość podlegała ona przejęciu na cele reformy rolnej, należy teraz do sądu cywilnego. Potwierdził to Sąd Najwyższy w wyroku z 6 października 2010 r.

[b]Takie są skutki orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z 1 marca 2010 r. (sygn. P 107/08). [/b]

[srodtytul]Dobra Rycerskie Cieśle [/srodtytul]

Sprawa dotyczy należącego do rodziny Chłapowskich majątku Dobra Rycerskie Cieśle w gminie Buk. Składało się na niego 471 ha gruntów rolnych oraz zabytkowy plac z parkiem krajobrazowym i stawem o pow. 2,85 ha. W 1946 r. prezes Urzędu Ziemskiego w Poznaniu w zaświadczeniu stwierdził, że na podstawie art. 2 ust. 1 lit. b e [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=99464]dekretu PKWN o reformie rolnej[/link] majątek ten przeszedł na własność państwa, choć w rachubę mogło wchodzić tylko przejęcie na podstawie lit. e, tj. ze względu na normę obszarową.

W zaświadczeniu wskazano jako właściciela nieżyjącego od 1938 r. Tadeusza Chłapowskiego, mimo że wcześniej sąd w Drohobyczu potwierdził nabycie spadku po nim przez syna Zygmunta Juliana. Był on oficerem AK. Po wojnie służył w Wojsku Polskim. Zmarł w 1949 r. w czasie przesłuchań przez UB. Nie jest jasne, czy został zamordowany, czy wyskoczył prze okno.

W 1995 r. sąd przyznał jego dzieciom zadośćuczynienie i odszkodowanie na podstawie ustawy z 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu państwa polskiego.

[srodtytul]Spadkobiercy chcą zwrotu [/srodtytul]

Spadek po Zygmuncie Julianie nabyła żona i troje jego dzieci, w tym Izabella Chłapowska-Trzeciak. To właśnie ona wniosła pozew przeciwko Skarbowi Państwa z żądaniem ustalenia, że majątek po nim został przejęty z rażącym naruszeniem prawa oraz o wydanie go spadkobiercom.

Jednocześnie w 2007 r. wystąpiła na drogę administracyjną o stwierdzenie, że zespół pałacowo-parkowy w Cieślach o pow. 2,85 ha nie jest nieruchomością ziemską i nie podlega reformie rolnej. Wojewoda wydał decyzję odmowną. Spadkobierczyni odwołała się do ministra rolnictwa. Ten uchylił decyzję wojewody, ale zawiesił postępowanie ze względu na czekający wówczas na rozpoznanie w Trybunał Konstytucyjnym wniosek o stwierdzenie, że 5 rozporządzenia wykonawczego do dekretu PKWN jest sprzeczny z ustawą zasadniczą. Na jego podstawie wydawano zaświadczenia o podleganiu nieruchomości reformie stosownie do art. 2 ust. 1 lit. e tego dekretu, czyli ze względu na normę obszarową. W uchwale z 2006 r. NSA uznał, że przepis ten może być nadal podstawą orzekania na drodze decyzji administracyjnej, czy dana nieruchomość objęta jest tym przepisem.

Do rozstrzygnięcia przez TK w sprawie wskazanego wniosku sądy cywilne, w tym Sąd Najwyższy, dość konsekwentnie uznawały, że sąd cywilny o tym orzekać nie może, bo wyłącznie właściwa jest tu droga administracyjna.

Z tego też powodu sąd I instancji oddalił żądania spadkobierczyni. Sąd II instancji zaaprobował ten wyrok. Sądy przyznały jednocześnie, że nie było żadnych podstaw do przejęcia majątku Chłapowskich ze względów wskazanych w art. 2 ust. 1 lit. b d dekretu PKWN.

[srodtytul]To jest sprawa cywilna[/srodtytul]

W skardze kasacyjnej spadkobierczyni zarzuciła m.in. naruszenie wielu przepisów dotyczących ochrony własności zawartych w [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=56E2808339D183320D3E75162859E8C7?id=77990]konstytucji[/link] i ratyfikowanych przez Polskę umów międzynarodowych. Twierdziła, że odmawiając ustalenia, czy dwór z parkiem był nieruchomością ziemską polegającą reformie rolnej na podstawie art. 2 ust. 1 lit. e dekretu PKWN, sąd uchylił się od rozpatrzenia sprawy cywilnej. Naruszył więc art. 2 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=310B1682A95D5EB797D152C9DF0952C4?id=70930]kodeksu postępowania cywilnego[/link], głoszący, że do rozpoznawania spraw cywilnych powołane są sądy powszechne oraz Sąd Najwyższy, jeżeli sprawy te nie należą do sądów szczególnych.

Wskutek tej skargi SN uchylił kwestionowany wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania. Sędzia Jan Growski przypomniał, że [b][link=http://www.rp.pl/aktyprawne/orzecznictwo/orzeczenie.spr?id=352215]TK w postanowieniu z 1 marca 2010 r. (sygn. P 107/08)[/link][/b] uznał, iż 5 rozporządzenia wykonawczego do dekretu PKWN nie obowiązuje już od lat 50. ubiegłego wieku. Skoro tak, to mamy do czynienia z typową sprawą cywilną mwił sędzia. Sąd więc powinien zbadać, czy zespł pałacowoparkowy był czy też nie był nieruchomością ziemską polegającą reformie rolnej na podstawie art. 2 ust. 1 lit. e dekretu PKWN. [b]Sąd Najwyższy uznał, że uchylając się od tego, sąd naruszył przepisy postępowania cywilnego (sygn. II CSK 174/2010)[/b].

[ramka] [srodtytul]Reforma rolna

[/srodtytul]

[b]Podstawy przejęcia[/b]