Rozwody: Rozpad małżeństwa można złagodzić

Wbrew powszechnej opinii zasadniczym celem postępowania rozwodowego jest utrzymanie rodziny. Gdy okazuje się to niemożliwe, skuteczne zastosowanie środków zabezpieczających może złagodzić skutki związane z jej rozpadem oraz zapewnić ochronę uprawnionego przed negatywnymi skutkami, jakie powoduje przedłużający się proces.

Wagę instytucji zabezpieczenia w sprawach rozwodowych wzmacnia dodatkowo jego charakter. Najczęściej zabezpieczenie takie ma charakter nie konserwacyjny, czyli zmierzający do zapewnienia wykonalności przyszłego orzeczenia, lecz nowacyjny, a więc równoznaczny z tymczasowym uregulowaniem stosunków między uprawnionym i obowiązanym, nie wyłączając tymczasowego zaspokojenia roszczenia. Co więcej, w praktyce nierzadko zdarza się, że orzeczenie kończące postępowanie nie odbiega od rozstrzygnięcia tymczasowego zawartego w postanowieniu zabezpieczającym. Już na wstępnym etapie sprawy warto zatem poświęcić uwagę wnioskowi o udzielenie zabezpieczenia, albowiem staranność ta może się przełożyć na ostateczny wynik sprawy.

Istotne przesłanki

Niestety, wiele składanych do sądu wniosków wykazuje zasadnicze braki. Najczęściej sprowadzają się one do niezrealizowania przesłanki uprawdopodobnienia roszczenia.

Wymóg ten kształtuje się różnorodnie, w zależności od oczekiwanego rozstrzygnięcia. W przypadku domagania się zabezpieczenia roszczenia alimentacyjnego na poczet dzieci stron konieczne jest uprawdopodobnienie, że rodzic nie łoży dobrowolnie na rzecz dziecka bądź też płaci alimenty, ale w niewystarczającym zakresie. Istotne jest także możliwie szczegółowe, z rozbiciem na poszczególne kategorie, oszacowanie potrzeb małoletniego, a w sytuacji, gdy potrzeby te odbiegają od wydatków standardowych, zobrazowanie ich dokumentami, takimi jak zaświadczenia lekarskie, rachunki za leczenie lub udział w zajęciach pozaszkolnych. Do potrzeb dziecka należy zaliczyć nadto koszty zapewnienia mu mieszkania, w części przypadającej na małoletniego (uzasadnienie wyroku SN z 6 maja 1967 r., III CR 422/66). Do wniosku warto zatem załączyć dokumenty dotyczące wydatków związanych z korzystaniem z lokalu.

Nieprzydatne są natomiast paragony fiskalne, dotyczące zakupu podstawowych artykułów, takich jak żywność czy środki higieny. Walor dowodowy takich dokumentów jest niski, choćby z uwagi na nieujawnienie nabywcy. Należy pamiętać także o istocie postępowania zabezpieczającego, które ukierunkowane jest na zapewnienie stronom lub małoletnim natychmiastowej ochrony. Z tego względu nie podlegają uwzględnieniu np. wydatki cykliczne dokonywane raz na kilka lat, takie jak zakup mebli czy komputera. Mogą jednak zostać wzięte pod uwagę koszty związane z rozpoczęciem roku szkolnego bądź wypoczynkiem, o ile wniosek składany jest w okresie uzasadniającym ich poniesienie.

Jeśli strona ubiega się o ustalenie miejsca pobytu dziecka przy niej bądź wnosi o uregulowanie z nim kontaktów, wymagane jest uprawdopodobnienie odpowiednio, że drugie z rodziców nie akceptuje wnioskodawcy jako pierwszoplanowego opiekuna małoletniego i dochodzi do wzajemnego „wyrywania" sobie dziecka albo też utrudnia małżonkowi realizowanie kontaktów z małoletnim. Pomocne w tym względzie mogą się okazać notatki z interwencji policji – obrazujące zaistnienie konfliktu małżonków. W orzecznictwie brak natomiast jednoznacznego stanowiska co do możliwości wykorzystania w procesie nagrań audio i audiowizualnych dokonanych bez zgody drugiej strony. Dominuje pogląd dopuszczający taką możliwość (por. wyrok SN z 25 kwietnia 2003 r., IV CKN 94/01; wyrok SN z 30 stycznia 2014 r., IV CSK 257/13).

Konkluzję taką w ramach omawianej problematyki uzasadnia dodatkowo odformalizowany charakter postępowania dowodowego prowadzonego na potrzeby rozpoznania wniosku o udzielenie zabezpieczenia, a także natura spraw rozwodowych, które z samej swojej istoty obejmują ustalenia co do prywatnych czy wręcz intymnych relacji stron. Zbyt duży rygoryzm dowodowy powodowałby w tej sytuacji trudności w ustaleniu prawdy obiektywnej.

Zaspokojenie potrzeb

Ubiegając się o zasądzenie alimentów, warto pamiętać, że oboje rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie. Wadliwa jest zatem praktyka polegająca na domaganiu się od małżonka niesprawującego pieczy nad dzieckiem pokrywania całości kosztów jego utrzymania. Niemniej jednak rodzic, przy którym pozostaje dziecko, spełnia swój obowiązek alimentacyjny także przez osobiste starania o utrzymanie i wychowanie uprawnionego, stąd też drugie z rodziców winno co do zasady w szerszym zakresie partycypować w kosztach utrzymania dziecka (art. 135 § 2 k.r.o.). Skoro zaś celem zabezpieczenia jest określenie, w jakim stopniu małżonkowie mają się przyczyniać w czasie procesu rozwodowego do zaspokajania potrzeb dzieci, to w ramach zabezpieczenia możliwe jest co do zasady przyznanie świadczeń o charakterze alimentacyjnym jedynie od daty orzekania na przyszłość. Tylko w wyjątkowych sytuacjach można dopuścić przyznanie takiego zabezpieczenia za okres wsteczny, co jednak wymaga każdorazowo ustalenia, że pozostały w tym względzie niezaspokojone potrzeby (postanowienie SA w Szczecinie z 28 maja 2013 r., I ACz 276/13).

Obok żądania udzielenia zabezpieczenia obejmującego alimenty na rzecz małoletnich dzieci małżonków możliwe jest także wystąpienie na podstawie art. 27 k.r.o. o udzielenie zabezpieczenia przez zobowiązanie małżonka do łożenia sumy pieniężnej odpowiadającej wydatkom związanym z utrzymaniem i wychowaniem członków rodziny (zarówno dorosłych, jak i dzieci). W takim wypadku sąd nie zasądzi indywidualnych kwot na rzecz każdego z uprawnionych, jak to jest w przypadku zabezpieczenia alimentów, lecz ich sumę, na poczet potrzeb całej rodziny.

W orzecznictwie istnieje rozbieżność poglądów co do tego, czy fakt pozostawania przez małżonków w faktycznej separacji stanowi przeszkodę do uwzględnienia żądania opartego na art. 27 k.r.o. Stanowisko zakładające konieczność pozostawania przez strony we wspólnym pożyciu wyrażane było w szczególności w starszych judykatach (np. w wyroku SN z 26 maja 1999 r., III CKN 153/99). Wydaje się jednak, że literalna wykładnia omawianego przepisu, zwłaszcza w konfrontacji z treścią art. 28 k.r.o., nie dostarcza dostatecznych podstaw dla jego akceptacji. W sprawach rozwodowych jest to dodatkowo uzasadnione ich celem, tj. dążeniem do utrzymania rodziny. Faktyczna separacja małżonków nie pozwala wszakże na orzeczenie rozwodu, jeśli rozkład pożycia małżeńskiego nie nabrał cech trwałości (art. 56 § 1 k.r.o.). Wobec powyższego należy przychylić się do poglądu, że z wnioskiem opartym na treści art. 27 k.r.o. można wystąpić również wtedy, gdy małżonkowie żyją w faktycznej separacji, są bezdzietni bądź ich dzieci, już samodzielne, nie pozostają z nimi we wspólnym gospodarstwie domowym. W tej sytuacji obowiązek małżonka przyczyniania się do zaspokojenia potrzeb rodziny nie wygasa, lecz przybiera postać opartego na art. 27 k.r.o. obowiązku alimentowania drugiego małżonka, w rozmiarze wynikającym z zasady równej stopy życiowej (uchwała SN z 20 października 2010 r., III CZP 59/10).

Kontakty z małoletnimi

Jeśli chodzi o sferę kontaktów z dziećmi, to często zdarza się, że strony nie korzystają w pełni z możliwości, jakie daje postępowanie zabezpieczające. Wnioski w tym przedmiocie z reguły ograniczone są do żądania spotkań bezpośrednich. Nie bierze się natomiast dodatkowo pod uwagę możliwości żądania uregulowania kontaktów z dzieckiem za pośrednictwem środków porozumiewania się na odległość – nie tylko telefonu, ale i internetu (art. 113 k.r.o.).