Jak usprawnić egzekucję

Tym razem przedmiotem rozważań jest przepis art. 773 § 3 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=906021C3C4F8A71B08066CD633B6506B?id=70930]kodeksu postępowania cywilnego[/link] : „w przypadku wystąpienia dalszych zbiegów egzekucji do tej samej rzeczy lub prawa majątkowego, łączne prowadzenie egzekucji przejmuje organ egzekucyjny wyznaczony przy pierwszym zbiegu egzekucji”.

Przepisowi temu stawiamy cztery zarzuty:

> że nie zwolniono sądów od podejmowania decyzji w sprawach spełniających przesłanki z tego przepisu (patrz: [link=http://www.rp.pl/artykul/506909.html]nasz tekst w „Rz” z 12 lipca[/link], [link=http://www.rp.pl/artykul/513669.html]drugi był opublikowany 26 lipca[/link])

> zbyt wąskie ujęcie przesłanek umożliwiających jego zastosowanie,

> brak dostatecznej komunikatywności, gdy chodzi o zapis tych przesłanek, co utrudnia jego wykładnię,

> brak jasności co do oczekiwanej sentencji rozstrzygnięć sądu.

Przedmiotem naszych rozważań są trzy ostatnie zastrzeżenia.

[srodtytul]Ten organ, który wyznaczył sąd[/srodtytul]

Jeśli chodzi o drugi i trzeci zarzut (należy je omówić wspólnie), to analizowany przepis jedynie pozornie wskazuje jasno sytuacje, gdy w grę wchodzi ustawowe przesądzenie, który organ będzie dalej prowadził łącznie obie egzekucje. Problem sprowadza się do tego, że art. 773 § 3 powiela użyty w art. 773 § 1 zdanie pierwsze zwrot „do tej samej rzeczy lub prawa majątkowego” bez jego bliższego dookreślenia.

Zgodnie z art. 773 § 1 przy pierwszym zbiegu egzekucji sąd wyznacza jeden organ do dalszego łącznego prowadzenia obu egzekucji w trybie dla niego właściwym.

Niektórzy uważają, że rozstrzygnięcie zbiegu egzekucji upoważnia wyznaczony organ do prowadzenia łącznie jedynie wycinka egzekucji, tj. tylko z tego prawa majątkowego bądź rzeczy, które były podstawą rozstrzygnięcia o zbiegu. Z taką interpretacją nie można się zgodzić, wszak komornik prowadzi egzekucję na podstawie konkretnego tytułu wykonawczego i nie może nim swobodnie dysponować. Przepisy wykonawcze jasno wskazują, że gdy wyznaczonym przez sąd organem egzekucyjnym został organ administracyjny, to komornik przekazuje mu m.in. akta egzekucyjne (§ 34 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=71623]rozporządzenia ministra sprawiedliwości z 9 marca 1968 r. o czynnościach komorników; DzU nr 10, poz. 52 ze zm.[/link]). Choć więc zbieg egzekucji następuje do rodzajowo jednego elementu w postaci konkretnego prawa majątkowego bądź rzeczy, to dalsze łączne prowadzenie egzekucji oznacza prowadzenie obu egzekucji jako jednej, przy zastosowaniu tej ustawy, która stanowi podstawę działania wyznaczonego przez sąd organu egzekucyjnego.

W sprawach przekazywanych do sądów celem rozstrzygnięcia zbiegu egzekucji administracyjny organ prowadzi egzekucję i z rachunku bankowego, i z wynagrodzenia za pracę, i z nadpłaty w podatku dochodowym, komornik zaś prowadzi kilka postępowań egzekucyjnych z wniosków wielu wierzycieli w różnym stopniu zaawansowanych i co do zasady z różnych składników majątku dłużnika. Rzadko jest tak, że przynajmniej jeden organ egzekucyjny prowadzi postępowanie wyłącznie z jednego składnika majątku dłużnika.

Przy wykładni art. 773 § 1 założeniem powinno być to, aby w wyniku rozstrzygnięcia o zbiegu egzekucji nie ulegała pogorszeniu sytuacja wierzycieli. A tak będzie zawsze, gdy przyjmie się wykładnię nakazującą ciągłe przekazywanie akt do sądu celem rozstrzygnięcia kolejnych zbiegów. Z tego też względu nie można uznać za trafną interpretację opowiadającą się za koniecznością rozczłonkowywania egzekucji celem przekazania jedynie jej wycinka organowi egzekucyjnemu wyznaczonemu przez sąd.

Od zwolenników takiego poglądu oczekiwać należałoby odpowiedzi na pytanie: jak daleko sięga rozstrzygnięcie sądu w kwestii zbiegu egzekucji z jednego sposobu egzekucji, np. z rachunku bankowego. Skrajna odpowiedź mogłaby być taka, że sądy powinny rozstrzygać o zbiegu egzekucji co do każdego z rachunków bankowych dłużnika odrębnie. Tymczasem sądy w sentencji postanowienia o rozstrzygnięciu zbiegu, jaki nastąpił do rachunku bankowego dłużnika, nie oznaczają numeru tego rachunku i banku, który go prowadzi. Co więcej, często nie podają tych danych wierzyciele we wniosku o wszczęcie egzekucji, bowiem stosownie do art. 797 zobowiązani są jedynie do podania określonego sposobu prowadzenia egzekucji.

Z tej przyczyny poszukując rozsądnej wykładni przepisu art. 773 § 1 zdanie pierwsze, przyjąć należy, że wyznaczony przez sąd organ egzekucyjny nie jest niczym ograniczony w stosowaniu środków egzekucyjnych przyznanych mu przez ustawę oraz że drugi organ przekazuje całą prowadzoną dotychczas egzekucję temu wyznaczonemu przez sąd.

[srodtytul]Ta sama rzecz lub prawo majątkowe[/srodtytul]

Rozważania powyższe były niezbędne, by zrozumieć zwrot „do tej samej rzeczy lub prawa majątkowego” w art. 773 § 3, a więc celem ustalenia, kiedy mamy do czynienia z przypadkiem dalszego zbiegu egzekucji uregulowanym w tym przepisie.

Do sytuacji takiej dochodzi najczęściej wtedy, gdy sąd rozstrzygnął już o zbiegu egzekucji, a pojawia się nowy organ egzekucyjny, który zgłasza zaistnienie zbiegu egzekwowanej przez niego wierzytelności do tej samej rzeczy lub prawa majątkowego, z którego egzekucję prowadzi organ wyznaczony przez sąd przy pierwszym zbiegu. Oczywiste jest jednak to, że kolejny zbieg egzekucji może dotyczyć albo składnika majątkowego lub rzeczy będącej przedmiotem rozstrzygnięcia przy pierwszym zbiegu albo też tego, który dotąd nie był przedmiotem rozstrzygnięcia przez sąd przy pierwszym zbiegu.

Ze względu na to, że analizowany zwrot w art. 773 § 3 jest tożsamy ze zwrotem z § 1 i nie został przez ustawodawcę rozszerzony na potrzeby art. 773 § 3, uznać trzeba, że przepis ten reguluje tylko sytuację przedstawioną jako pierwsza. Z tych względów będzie on miał zastosowanie do stosunkowo wąskiej grupy przypadków, przy czym gdy chodzi o rachunek bankowy (a więc do dość powszechnej sytuacji) to bez znaczenia pozostaje to, czy będzie to dokładnie ten sam rachunek.

Czy taki był zamiar ustawodawcy? Odpowiedzi na to nie znajdziemy w uzasadnieniu projektu ustawy nowelizującej k.p.c., a szkoda, wszak tworząc ten przepis, ustawodawca powinien uzasadnić sens przyjętej konstrukcji z punktu widzenia art. 365. Zgodnie z tym przepisem, mogącym mieć odpowiednie zastosowanie w postępowaniu egzekucyjnym poprzez art. 13 § 2, „orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby”.

Niemniej zamiarem przedstawianych rozważań nie jest poszukiwanie celu konkretnego rozwiązania w obecnym kształcie, lecz skłonienie do zupełnej zmiany istniejącej konstrukcji rozstrzygnięć zbiegów egzekucji.

[srodtytul]Wyzwanie dla sądów[/srodtytul]

Obrazu niedoskonałości całej regulacji art. 773 dodaje to, że przepis ten nie precyzuje brzmienia sentencji orzeczeń sądów poza przypadkiem rozstrzygnięcia pozytywnego. Jest on prawdziwym „wyzwaniem” dla sądów.

Gdy chodzi o wydanie przez sąd orzeczenia negatywnego, np. z powodu tego, że drugi organ egzekucyjny poinformował sąd, że nie prowadzi już egzekucji, to praktyka sądów bywa niejednolita. Otóż po stwierdzeniu, że zachodzi konieczność rozstrzygnięcia negatywnego, sądy wydają orzeczenia „oddalające wniosek” bądź „umarzające postępowanie” ze wskazaniem, że wydanie postanowienia jest zbędne (art. 355 § 1 in fine w zw. z art. 13 § 2).

W naszej ocenie przy rozstrzyganiu negatywnym należałoby przyjąć negację rozstrzygnięcia pozytywnego, a więc wydać postanowienie, którego sentencja stwierdzałaby: „że nie zachodzi zbieg egzekucji sądowej i administracyjnej” z dodatkiem przykładowo „co do tej samej wierzytelności pieniężnej z tytułu nadpłaty podatku”. Te uwagi nie zmieniają faktu, że każda z tych form negatywnego postanowienia sądu podlega zaskarżeniu w drodze zażalenia.

Większy problem pojawia się przy art. 773 § 2, § 21 i § 3. Bezzasadność angażowania sądów w przypadku ustawowego wskazania organu uprawnionego do dalszego prowadzenia egzekucji w trybie właściwym dla danego organu powoduje, że sądy bronią się przed nadawaniem normalnego biegu, tj. właściwego dla rozstrzygania o zbiegu, aktom spraw przedstawianych przez organy egzekucyjne. Ponownie wraca bowiem kwestia doręczeń odpisów postanowień w przedmiocie zbiegu dla wielu stron postępowania egzekucyjnego i mogący się z tym wiązać problem np. śmierci adresata.

Z tych względów w sytuacjach z art. 773 § 3 próbą rozwiązania kwestii doręczeń oraz uprawomocnienia postanowienia sądu może być art. 759 § 2, gdy komornik przedkłada akta w celu rozstrzygnięcia zbiegu egzekucji w wypadkach z art. 773 § 2, § 21 i § 3. Wtedy sąd może wydać postanowienie (argument z art. 766 zdanie drugie) zmierzające do zapewnienia należytego wykonania egzekucji. Zaletą tego rozwiązania jest to, że takie postanowienie jest niezaskarżalne, a jedynym jego adresatem jest komornik, któremu sąd wraz z orzeczeniem powinien zwrócić akta egzekucji. Jakkolwiek przepisy nie wymagałyby wówczas uzasadnienia postanowienia sądu (argument z art. 357 § 2 zdanie drugie), to jednak dla jasności sąd powinien odnieść się w kilku zdaniach, dlaczego komornik ma przekazać akta administracyjnemu organowi egzekucyjnemu, względnie zwrócić się o te akta do tego organu.