Sędziowski immunitet: Przedwyborczy bubel, czyli sędzia incognito

19 września weszła w życie ustawa, która zakłada możliwość zrzeczenia się immunitetu w sprawie wykroczeń drogowych m. in. posłów, senatorów i prokuratorów. W toku prac sejmowych (w drugim czytaniu) analogiczne rozwiązanie wprowadzono także dla sędziów. Na nic zdały się cierpliwe tłumaczenia prawniczych ekspertów, parlamentarzyści byli już ogarnięci przedwyborczą gorączką i głosowali za prawem sprzecznym z konstytucją.

Możliwości zrzeczenia się immunitetu przez jego posiadacza, zwłaszcza w sprawach o wykroczenia drogowe, spotkała się na ogół z przychylnym przyjęciem opinii publicznej, mediów i samych zainteresowanych środowisk. Przeważały opinie, że wreszcie skończy się epoka świętych krów ukrywających się za immunitetem, a w najlepszym razie za długotrwałą procedurą uchylania immunitetu, tak jak parlamentarzyści.

Już lepszy mandat

Przy okazji pojawiły się w mediach opinie, że spośród osób objętych immunitetem sędziowie najczęściej popełniają wykroczenia drogowe, co jest jednak pewnym przekłamaniem statystycznym. Biorąc bowiem np. pod uwagę liczbę sędziów (ponad 10 tys.) i parlamentarzystów (560), przeciętny sędzia popełnia wykroczenia drogowe trzykrotnie rzadziej od przeciętnego parlamentarzysty, aczkolwiek ze smutkiem trzeba stwierdzić, że i tak liczba tych zdarzeń drogowych z udziałem sędziów jest zbyt duża. Środowisko sędziowskie, zwłaszcza sędziowie skupieni w Stowarzyszeniu Iustitia, generalnie nie ma nic przeciwko umożliwieniu sędziom przyjęcia mandatu karnego za wykroczenia drogowe (oczywiście w sytuacjach niespornych).

Taka możliwość byłaby w większości przypadków jak najbardziej korzystna dla sędziów. Mało która bowiem z osób postronnych zdaje sobie sprawę, że regulacje dotyczące wykroczeń popełnianych przez sędziów wcale nie prowadzą do ich bezkarności. Za popełnione wykroczenie może bowiem grozić sędziemu odpowiedzialność dyscyplinarna, a ta wiąże się z dodatkowymi konsekwencjami – przede wszystkim wydłuża o trzy lata okres oczekiwania na kolejną stawkę awansową.

Konsekwencje tego są nader dotkliwe, bo w ten sposób już do końca kariery ukarany sędzia będzie otrzymywał stawki awansowe o trzy lata później niż jego niekarani koledzy z takim samym stażem. W rezultacie koszt popełnienia wykroczenia drogowego, które spotka się z następstwem w postaci kary dyscyplinarnej, może sięgnąć kilkunastu lub nawet kilkudziesięciu tysięcy złotych w ciągu całej kariery sędziowskiej.

Trzy razy przeciw konstytucji

Przyznać trzeba, że w takim wypadku trudno zaiste mówić o bezkarności świętych krów. I nie mogą dziwić przypadki sędziów, którzy w razie wykrycia wykroczenia drogowego ukrywają swój zawód i płacą normalnie mandaty, co notabene – jako oczywiste naruszenie prawa – również kończy się postępowaniami dyscyplinarnymi.

Nie oznacza to jednak aprobaty dla zmian wprowadzonych wspomnianą ustawą z 10 lipca 2015 r. Jak zwykle bowiem diabeł tkwi w szczegółach, a analiza tych szczegółów pozwala na stwierdzenie, że mamy do czynienia z kolejnym bublem prawnym, pośpiesznie uchwalonym na potrzeby nadchodzącej kampanii wyborczej. Taka zmiana ustawy narusza przede wszystkim w sposób oczywisty normę wynikającą z art. 181 Konstytucji RP, zgodnie z którym sędzia nie może być bez uprzedniej zgody sądu określonego w ustawie pociągnięty do odpowiedzialności karnej. Tym samym – w przeciwieństwie do parlamentarzystów, którym konstytucja to umożliwia – sędziowie nie mogą zrzec się immunitetu ani w sprawach o przestępstwa, ani o wykroczenia. Druga istotna wątpliwość natury konstytucyjnej dotyczy kwestii podwójnej karalności. W odniesieniu bowiem do prokuratorów ustawodawca przewidział, że przyjęcie mandatu wyklucza odpowiedzialność dyscyplinarną. Jest to rozwiązanie logiczne, bo taki popełniający wykroczenie drogowe prokurator będzie mógł wybrać: albo przyjęcie mandatu karnego, albo ryzyko odpowiedzialności dyscyplinarnej.

Niestety, dla sędziów pospiesznie przyjęta poprawka poselska takiego rozwiązania z nieznanych powodów nie zawiera. Stwarza to paradoksalną sytuację, w której sędzia może wybrać pomiędzy mandatem i dyscyplinarką a samą odpowiedzialnością dyscyplinarną. Trudno powiedzieć, dlaczego sędziowie zostali w tak specyficzny sposób wyróżnieni, ale w dość oczywisty sposób narusza to zakaz podwójnego karania za ten sam czyn. Notabene trudno sobie wyobrazić, aby ktokolwiek zdecydował się na taką podwójną odpowiedzialność, więc przepis w tym brzmieniu i tak będzie martwy.

Trzecia wątpliwość dotyczyła faktu, że poprawka nie odnosiłaby się do sędziów Sądu Najwyższego, sądów administracyjnych i sądów wojskowych, którzy z niezrozumiałych względów ponosiliby odpowiedzialność za wykroczenia drogowe na innych zasadach niż sędziowie sądów powszechnych.

Sprzeczność proponowanych rozwiązań z konstytucją szybko dostrzegli parlamentarni eksperci. Biuro Analiz Sejmowych już w kwietniu 2015 r. alarmowało, że poprawka dotycząca sędziów jest niezgodna z konstytucją. Również fachowcy z Biura Legislacyjnego Senatu zwrócili uwagę na jej niekonstytucyjność.

Rozpatrujące projekt komisje sejmowe i senackie wzięły sobie te uwagi do serca i rekomendowały odrzucenie tej kontrowersyjnej poprawki. Cóż z tego, skoro na plenarnych posiedzeniach Sejmu i Senatu została przyjęta przygniatającą większością głosów. Na niekonstytucyjność uchwalonej nowelizacji nie zwrócił też uwagi prezydent RP Andrzej Duda i ustawę podpisał.