Rezerwa, czyli wojsko do szóstego krzyżyka

Starzejącego się „gorszego sortu” jest coraz mniej. Kolejne roczniki zostają nieodwołanie zwolnione do cywila z racji wieku i mogą dzielić radość wolności od ćwiczeń rezerwy ze swoimi synami i wnukami, którzy nigdy smaku żołnierki nie popróbowali lub nie popróbują.

Szef Sztabu Generalnego gen. Rajmund Andrzejczak zapowiedział pod koniec ubiegłego roku, że w 2020 roku Siły Zbrojne RP priorytetowo będą traktować szkolenie rezerw - poinformowała „Rzeczpospolita”, piórem red. Marka Kozubala („W 2020 r. armia stawia na rezerwę”). I rzeczywiście, intensywność działań mobilizacyjnych staje się ostatnio odwrotnie proporcjonalna do liczby cywilów pozostających w rezerwie. Chęć szkolenia rezerwy rośnie, a liczba rezerwistów spada, z przyczyn jak najbardziej naturalnych. W Wojskowych Komendach Uzupełnień odbywa się mozolne skrobanie dna beczki, by nastarczyć potrzebom jednostek w zakresie powołań na ćwiczenia. Siwogłowi rezerwiści są ciągani po parę razy w ciągu roku przed oblicze urzędników. Ich nietykalni przez wojsko synowie w prawdziwej sile wieku śmieją się z tatusiów, ganianych jak młode koty w wojsku.

Państwo natomiast nie zauważa, że reforma polskiej wojskowości przybiera z tego tytułu groteskowe oblicze. Wśród żołnierzy zawodowych w jednostkach dominują ludzie młodzi, podczas gdy ich starsi koledzy odchodzą na wcześniejsze emerytury wojskowe. Wśród rezerwy coraz więcej jest ludzi od zawodowych żołnierzy o dekady starszych, bo ustawa trzyma ich w sferze zainteresowania wojska do sześćdziesiątki.

„Zdolny do służby”. Niezmiennie od dziesięcioleci

Decydując się na armię stuprocentowo zawodową trzeba było równie radykalnie rozwiązać problem rezerwistów. Jeśli są nadal potrzebni wojsku do działania – trzeba było pozostawić jakieś formy przeszkolenia kolejnych roczników rezerwy. W zamian, stworzono samolikwidujący się system eksploatacji wcześniej wyszkolonych rezerwistów. Jedynie medycyna wojskowa może uznawać teorię, że człowiek po czterdziestu latach od kwalifikacji wojskowej zachowuje tę samą sprawność fizyczną, a taka jest konkluzja na kartach powołania wręczanych pięćdziesięcioparolatkom.

Jako główny powód wcielenia podaje się na nich właśnie owo wydane dziesiątki lat temu orzeczenie o przyznaniu poborowemu kategorii A. Jedynie rozsądek zawodowych żołnierzy w jednostkach ratuje takich rezerwistów przed nadwyrężeniem słabnących z wiekiem sił podczas ćwiczeń. A w zasadzie ćwiczenia te powinny rozpoczynać się od powtórnej kwalifikacji w zakresie zdrowia – okazałoby się pewnie, że wielu powołanych powinno być odwołanych do domu, jeśli nie odwiezionych ambulansem. Widok mocno starszego pana kuśtykającego o kuli w kilometrowej kolejce do ewidencjonowania zgłaszających się do jednostki może być symbolem tej paranoi.

Obywatel ma, co prawda, prawo domagać się potwierdzenia przed wojskową komisją lekarską swej przydatności dla armii, jednak niepowoływani od lat rezerwiści zwykle takiej inicjatywy nie przejawiali. To dla nich dodatkowy czas stracony na badania, gromadzenie dokumentów, składanie oświadczeń. Wydawałoby się, że skoro kiedyś armia przepuszczała poborowych obowiązkowo przez komisje testujące zdrowie, to po kilkudziesięciu latach powinna sama z siebie być ciekawa, co fizycznie reprezentują jej żelazne rezerwy. Ale nie…

„Dlaczego pana nie ma w domu?”

Ustawa regulująca powołania na ćwiczenia i mobilizację na wypadek wojny powstała w 1967 roku. Jest niedzisiejsza pod wieloma względami. Powstała w czasach, kiedy obywatel, po przepracowaniu ośmiu godzin na państwowej posadzie, miał obowiązek udać się do miejsca zameldowania. Tam oczekiwał następnego dnia i na dalsze dyspozycje nadzorującego go państwa.

Dziś obywatele, na oczach sąsiadów, są ścigani radiowozami na światłach, w celu wręczenia im kart powołania. A co, jeśli nie przebywają tam, gdzie są zameldowani? Obowiązek meldunkowy, choć jest wspomnieniem już nawet nie komunizmu, ale pańszczyzny, nadal konstytuuje czynności urzędnicze pomimo wzrastającej mobilności społecznej. Smutny głos urzędnika gminnego, wyrażającego rozczarowanie oddaleniem się obywatela od miejsca zameldowania i związaną z tym niemożnością wręczenia karty powołania, brzmi w telefonie jak sprzed dwóch wieków.

„Pan tu podpisze, że pan odebrał”

Te telefony do rezerwistów świadczą o tym, że wynalazek Popowa i Marconiego jednak zawitał pod strzechy urzędów i mógłby być wykorzystywany do zwiększenia sprawności systemu mobilizacyjnego ponad osobiste wręczanie bumagi, jak za cara. Wśród żołnierzy zawodowych taki system działa od pół wieku. Policjanci, urzędnicy i strażnicy miejscy mogliby zatem wykonywać swoje obowiązki, zamiast bawić się w listonoszy obsługujących mobilizację rezerwy. Wystarczyłoby smsem przekazać rezerwiście sygnał mobilizacyjny. Istnieją systemy powiadamiania ludności o zagrożeniach, czemu zatem nie objąć tym patentem czynności mobilizacyjnych?

Pewnie dlatego, że brak zaufania do obywatela nakazuje wręczenie papieru do ręki, i to koniecznie za pokwitowaniem. Taki proces mobilizacyjny jest nie do udźwignięcia w erze zagrożeń i wojen błyskawicznych. Papier może daje pewność, że kilka procent mniej chętnych powołanych dotrze do jednostek, ale za cenę rezygnacji z szybkiego zgrupowania, przebrania w mundury i uzbrojenia kilkudziesięciu procent tych, którzy odpowiedzą na sygnał telefoniczny.

Współcześni mobilni mężczyźni noszą w kieszeniach telefony komórkowe, a nie tkwią w swoich miejscach zameldowania, pod adresem, pod któym chcą się z nimi komunikować urzędnicy. W wojskowych ewidencjach są adresy zamieszkania i numery telefonów komórkowych. Cóż z tego, skoro obowiązuje reżim komunikacji papierowej, wymagający osobistego odbioru pisma. Z jednej strony, i według ostatnich doniesień, marzy się armii natychmiastowe stawiennictwo rezerwy - w ciągu czterech godzin od otrzymania wezwania. To świadczy, że wojskowi zdają sobie sprawę z pilności działań w sytuacji konieczności ogłoszenia mobilizacji. Z drugiej strony obecny, papierowy system „za poświadczeniem” wymaga dni, a nie godzin, by poborowego powiadomić, że jest natychmiast oczekiwany.

Ustawowo zwolniony z innych obowiązków? To już historia

Od czasu gomułkowskiej ustawy jakoś niezauważenie dla wojska i obsługującej go publicznej administracji, zaszły potężne zmiany społeczne. Wykraczają one poza nieprzebywanie w miejscach zameldowania i postępy w dziedzinie komunikacji. Polacy nie pracują jedynie na etacie. Mają firmy, sprzedają swoje produkty i usługi innym. Urośli w wolnej Polsce do roli pracodawców lub freelancerów. Nie są własnością państwa, które może ich zwolnić z obowiązku pracy na czas zapowiedzianych przez równie państwową armię manewrów. Poza tym rozziew między wypłacanym żołdem za ćwiczenia rezerwistów a ich rzeczywistymi zarobkami potrafi być spory. Samozatrudnieni muszą godzić się z faktem, że powołanie na dwa tygodnie do wojska oznacza skrócenie o ten czas wypoczynku urlopowego, by nadrobić oddany ojczyźnie czas. Powołanie równa się dla nich stracie czasu i pieniędzy.

Perskie oko puszczane do rezerwistów, że pobyt w wojsku na ćwiczeniach to męska przygoda, oderwanie od codzienności i okazja spotkania kolegów z jednostki najmniej przemawia do tych, którzy oderwali się od upaństwowionej rzeczywistości. Ich gęściej poukładany świat w zderzeniu z realiami ćwiczeń wojskowych wywołuje wyłącznie frustracje.

„Co robimy? Czekamy”

Machiny mobilizacyjne działają tak, że główną czynnością rezerwisty w armii jest oczekiwanie. Oczekiwanie przed bramą jednostki, czy w jej okolicach, oczekiwanie w kolejce do poczekalni, oczekiwanie w poczekalni na zmierzenie munduru, oczekiwanie na kolejne czynności. Kolejne kolejki i kolejne poczekalnie. Przyjęcie w komfortowych warunkach garnizonowych kilkuset chłopa do armii, wyznaczenie przydziałów i wyekwipowanie musi się składać z szeregu logicznie i konsekwentnie wykonanych działań, a nie oczekiwań o niepewnym końcowym rezultacie. Na wojnie garnizony zostałyby w pierwszej kolejności potraktowane bronią dalszego zasięgu i byłoby smutno, gdyby tak cenna dla armii rezerwa legła w ich gruzach w trakcie wyszukiwania rozmiaru spodni w magazynie.

Pomysł posiadania przez rezerwistę (skoro armia tak się z nim chce zżyć) munduru w domu jest pewnie dla urzędników nie do wyobrażenia, choć jest to jedynie połowa tego, co praktykowała Szwajcaria, dając rezerwistom także broń do domu. Ta niech lepiej zostanie w magazynach wojskowych.

Liczne ćwiczenia rozpoczynają się od wypełniania na okrągło papierowych formularzy. Tak, jakby nie powstawały z nich bazy danych, gdzie identyfikacja i ewidencja zgłaszającego żołnierza mogłaby być przeciągnięciem karty magnetycznej w czytniku (wszak druga dekada wieku XXI dobiegła końca). Może wtedy rezerwista zdążyłby po zgłoszeniu się do jednostki złapać broń i wyjść poza zasięg rażenia nadlatujących rakiet.

W ubiegłym miesiącu minister obrony narodowej zadekretował nowe święto wojskowe – Dzień Żołnierza Rezerwy. Będzie obchodzone od przyszłego roku, każdego 10 października. Data, jak ogłosiło MON, nie jest wybrana przypadkowo: tego dnia, w roku 1410 miała miejsce bitwa pod Koronowem, która „stanowi przykład jednej z najszybszych mobilizacji zbrojnych średniowiecznej Europy”. W kontekście powyższych rozważań, brzmi to niestety jak ponury żart.

Rezerwa się starzeje. I co?

Obecne ruchy rezerwowych wojsk w Polsce są niestety „pozoracją pozoracji”, jak mawiał pewien oficer w szkole rezerwistów, gdzie do symulacji pola walki wydano plutonowi garść ślepaków i parę petard. Rezerwiści dobiegają wieku starczego. Żadna analiza medyczna, ani sporządzona na jej podstawie statystyka, nie oceniają realnej wartości bojowej tych ludzi. Ich wiedza o współczesnym sprzęcie wojskowym jest znikoma. Pięćdziesięciolatkowie uczyli się strzelania z „kałacha”, a taktyki - według dawno nieobowiązujących zasad. Jaki jest sens inwestowania w nich czasu i pieniędzy, gdy nawet nie sprawdza się, czy jeszcze w ogóle dają fizycznie radę?

Zapewnienia wojskowych o chęci pozyskiwania specjalistów z rezerwy wydają się logiczne. Głównym przedmiotem pożądania mają być specjalności wojskowe nabyte podczas służby lub wynoszone z cywila, a rzadkie w wojsku. W zderzeniu z rzeczywistością wygląda to jednak inaczej. Specjaliści wojskowi – łącznościowcy, chemicy, kwatermistrze, kierowcy ciężkiego sprzętu – nierzadko nie spędzają nawet godziny nad odświeżaniem swojej specjalizacji nabytej dekady temu, mimo iż odbyli niedawno wielodniowe ćwiczenia. Czy ordynujący nowe porządki w rezerwowym wojsku o tym wiedzą?

Rezerwiści odnoszą wrażenie, że trójkątowi instytucji odpowiadającemu za szkolenie rezerwy brakuje wewnętrznej komunikacji. Warto byłoby oceniać plany i wysiłki szkoleniowe jednostek, skuteczność i zasadność powołań przez wojskowe komendy uzupełnień oraz wpływ obu instytucji na realizację nowej strategii MON. Tak aby ściągnięci z cywila rezerwiści nie trafiali do nieprzygotowanej na ich przyjście jednostki i na ćwiczenia, których plan został napisany na kolanie.

Jeśli jednak apetyt na rezerwę w wojsku nie będzie spadał, to mamy problem, zważywszy, że starego wojska rezerwowego zaraz nie będzie, a systemu szkolenia nowego wojska nie ma. Siwowłosych pozorantów gotowości bojowej przyjdzie zastąpić albo na wariata, albo w jakiś cywilizowany sposób. Powrót do szkoleń wojskowych może zatem okazać się nieunikniony. Będzie to jednak decyzja nad wyraz niepopularna, kosztująca cenne punkty procentowe w sondażach poparcia rządzących. Jak w tym obrazie lokują się ochotnicze Wojska Obrony Terytorialnej nie wiadomo.

Wieści płynące od starej rezerwy z obecnych gier wojennych są oszczędne – wszak to tajemnica wojskowa. Puszczane półgębkiem w nieformalnych rozmowach ze znajomymi i rodzinami nie są optymistyczne i nie powodują wzmożenia patriotycznego u ich potomków. Powrót do szkoleń wojskowych młodszych roczników będzie zatem przez nie negatywnie odbierany, jeśli państwo nie nauczy się traktować wcielanych do wojska cywilów z powagą, logiką i rozsądkiem godnym potencjalnych żołnierzy. Ich ojcowie i dziadkowie w czasach armii z poboru byli dla ówczesnego wojska jak zabawkowe żołnierzyki. Próby testowania ich sprawności bojowej po dziesięcioleciach dowodzą, że nic się nie zmieniło.