O historii bez końca

Bardzo jestem wdzięczny paniom prof. Jolancie Choińskiej-Mice oraz dr Annie Radziwiłł za list ([link=http://www.rp.pl/artykul/9157,241223_Konca_historii_nie_bedzie_.html]„Końca historii nie będzie”[/link]), którego intencją było „wyjaśnić nieporozumienia dotyczące podstawy programowej i zmniejszyć niepokój o losy nauczania historii w szkole”.

[srodtytul]Bez poważnej konsultacji[/srodtytul]

Niestety, zapoznanie się z ich argumentami nie zmniejsza mojego niepokoju. Ten niepokój wzrasta, przechodząc już teraz raczej w przygnębienie, albowiem pani minister Katarzyna Hall podpisała już rozporządzenie wprowadzające reformę programową w życie. 23 grudnia. To – trzeba przyznać – doskonała data, by uniknąć „zbędnych” debat czy kontrowersji. Wszyscy i tak zajęci są świętami. Dyskutujemy już o tym, co i tak zostało rozstrzygnięte. Po cichutku. I bez poważnej konsultacji. Tu właściwie mógłbym urwać swoją odpowiedź, ponieważ sprawa została już rozstrzygnięta siłą: siłą ministerialnego rozporządzenia. Koniec dyskusji.

Z szacunku dla moich polemistek i czytelników ich listu, pozwolę sobie jednak odpowiedzieć im krótko. Pierwszy swój zarzut muszę podtrzymać – tym więcej, że autorki nie zechciały się do niego ustosunkować. Obecna reforma jest na pewno najbardziej rewolucyjną zmianą w zakresie nauczania historii, jaka dokonuje się od czasu PRL. Tak radykalna reforma wymagała, przynajmniej w mojej opinii, konsultacji ze środowiskiem nie tylko nauczycielskim. Nie oceniam, na ile to środowisko było rzeczywiście poważnie i szeroko pytane o zdanie, choć wiem, że na termin konsultacji wybrano maj – czerwiec, czyli absolutnie najgorszy okres w pracy nauczyciela, praktycznie uniemożliwiający cokolwiek innego niż skupienie na pracy bieżącej szkoły.

Upominałem się jednak o coś innego – o potrzebę zapytania o zdanie także historyków akademickich. Dlatego postawiłem pytanie, czy projekt zmian był przynajmniej przekazany do opinii najważniejszym instytucjom skupiającym historyków zawodowych: do Polskiego Towarzystwa Historycznego, wydziałów historycznych uniwersytetów: UJ, UW, UAM, Instytutu Historii PAN lub bodaj grupy najbardziej znanych i uznanych badaczy historyków, których przykłady w swoim artykule wymieniłem. Na to pytanie właśnie panie nie odpowiedziały, a pozwoliłem je sobie zadać, ponieważ pracuję na Wydziale Historycznym UJ oraz w Instytucie Historii PAN, i w żadnej z tych instytucji nie dotarły do mnie wiadomości, by takie konsultacje były przez MEN organizowane.

[srodtytul]Do pierwszej klasy liceum[/srodtytul]

Autorki listu, a zarazem współautorki reformy, zechciały użyć argumentu, iż „źródłem obaw jest ciągle jeszcze zbyt mała wiedza na temat samego projektu”. Argument wydaje mi się nietrafny, a nawet niestosowny: jeśli MEN nie zadbał o rozszerzenie wiedzy na temat swojego projektu reformy w kręgach kompetentnych do jego oceny, to sam tworzy owe „źródła obaw”. Ja akurat, jeśli zarzut ignorancji był skierowany pod moim adresem, zapoznałem się z projektami MEN dokładnie zainteresowany nimi przez przerażonych ich treścią przyjaciół – dyrektorów krakowskich szkół (a przy okazji historyków). I to właśnie nie „zbyt mała wiedza”, ale pogłębiona znajomość nowego programu, a dodatkowo jeszcze argumentów użytych na jego rzecz przez prof. Choińską-Mikę i dr Radziwiłł jest źródłem moich obaw.

Piszą panie, że powodem reformy są słabe efekty nauczania historii, zwłaszcza tej najnowszej, w dotychczasowym (po poprzedniej katastrofalnej reformie ministra Handkego) systemie. Zgadzam się – i pisałem o tym w swoim tekście. Kształt tego nauczania opisują panie jako „trzykrotne (szkoła podstawowa, gimnazjum, szkoła ponadgimnazjalna) powtarzanie cyklu żartobliwie określanego od Mieszka do Leszka”.

[wyimek]Minister Katarzyna Hall podpisała już rozporządzenie wprowadzające reformę programową w życie. 23 grudnia. To doskonała data, by uniknąć „zbędnych” debat czy kontrowersji[/wyimek]

W istocie, po reformie ministra Handkego szkoła podstawowa nie daje praktycznie żadnej systematycznej wiedzy w zakresie „od Mieszka do Leszka”. Przekazywanie tej wiedzy zaczyna się przyspieszonym, krótkim kursem w gimnazjum, a ponawianym w liceum. Cykl, choć skrócony, powtarzany jest więc dwa razy. Teraz, po reformie, będzie już tylko raz: trzy lata gimnazjum + jedna klasa liceum.

Czy raz, a dobrze? Czy teraz będzie lepiej niż było? Nie będę bronił maksymy repetitio est mater studiorum, choć może nie jest ona całkiem bez sensu. Powtórzę tylko swoją zasadniczą obiekcję: ów jeden cykl – kurs historii, jaki zostaje po reformie minister Hall, kończy się w pierwszej klasie liceum. W wieku 15 – 16 lat, a nie jak dotąd – w wieku lat 18 – 19. Dlatego właśnie wyraziłem obawę o infantylizację tego nauczania. I wyrażam ją nadal. Bo zasadnicze obniżenie wieku, w którym uczeń zapoznaje się z systematycznym kursem historii, jest w reformie minister Hall po prostu faktem.

[srodtytul]Ogólna orientacja w kilku wątkach[/srodtytul]

Piszą panie dalej, iż „nie jest prawdą, że po ukończeniu I klasy, dla większości uczniów nastąpi KONIEC edukacji historycznej”. Nie, będzie tylko koniec systematycznego kursu historii – i o tym pisałem. Potem nastąpi, owszem, kontynuacja – ale w formie „edukacji inaczej”. Nie będzie już przedmiotu „historia”, ale dla większości uczniów liceów ogólnokształcących pozostanie kadłub pod nazwą: „przedmiot uzupełniający – historia i społeczeństwo”.

„Przedmiot uzupełniający” – ta nazwa sama już podpowiada, że trudno ów przedmiot traktować tak samo serio, jak przedmioty bezprzymiotnikowe. Rzecz jednak nie w nazwie. Niestety wbrew temu, co panie piszą, ów nowy przedmiot nie jest kontynuacją samej historii, ale także elementów (również uszczuplonej przez minister Hall) wiedzy o społeczeństwie, a nawet może okazać się swoistą pociechą dla nauczycieli przysposobienia obronnego (także zredukowane, nosić ma obecnie poetycką nazwę – edukacji dla bezpieczeństwa).

Na pewno natomiast nie da się za pomocą tego przedmiotu pogłębić podstaw kursu dziejów Polski i Europy. Dlaczego? Nowy przedmiot bowiem oparty jest na zapożyczonym ze sprawdzonych (z gwarantowanymi najgorszymi skutkami dla wiedzy historycznej) wzorów niektórych szkół zachodnich: nie ogólna orientacja w przekroju dziejów ojczystych, ale specjalizacja w wybranych kilku, bardzo szczegółowych wątkach.

Wiedza i społeczeństwo proponuje dziewięć takich wątków, m.in. „Kobieta i mężczyzna, rodzina”, „Język, komunikacja i media”, „Wojna i wojskowość”, „Gospodarka”, „Swojskość i obcość”. Spośród dziewięciu wątków prowadzący ma wybrać i zrealizować z uczniami cztery. I to będzie cały program edukacji historycznej dla młodych Polaków i Polek, którzy po pierwszej klasie liceum nie wybiorą profilu humanistycznego.

Być może program ten okaże się interesujący, atrakcyjny. Nie wiem. Wiem tylko, że nie jest ekwiwalentem historii Polski ani też Polski w Europie. Jest czymś innym. I nie zakryje tej zmiany możliwość wyboru – jako jednego z dziewięciu tematów – wątku: „Ojczysty panteon i ojczyste spory”.

To jest także powód, dla którego nie mogę zgodzić się z wyliczeniami, jakich dokonały Panie, twierdząc, że cztery godziny bloku „Historia i społeczeństwo” daje tyle samo na samą historię, ile dotąd cztery godziny przedmiotu „historia”... Coś chyba jeszcze do owego bloku wchodzi? Każdy blok, wprowadzany zamiast jednego przedmiotu, musi ów przedmiot „rozcieńczyć”.

[srodtytul]Czyimi intencjami będzie wybrukowane piekło[/srodtytul]

Gdy zaś chodzi o możliwość kontynuacji nauki historii w poszerzonym profilu humanistycznym, to niestety nie jest tak, że godzin na to przeznaczonych będzie więcej niż obecnie. W znanych mi liceach krakowskich w klasach o poszerzonym nauczaniu historii jest więcej tego przedmiotu – w zależności od profilu klasy humanistycznej – o cztery, sześć, a nawet siedem godzin niż w kursie podstawowym. Po reformie będzie ich mogło być najwyżej o cztery godziny więcej.

Nie o liczby jednak chcę się spierać, choć nie są one bez znaczenia. Najważniejsza, rewolucyjna, fundamentalna zmiana polega nie na samym obcięciu godzin, ale na zmianie sensu przedmiotu „historia” w polskim liceum. Na czym ta zmiana polega, napisałem w poprzednim tekście oraz w tym – parę akapitów wyżej. Na koniec spróbuję to ująć raz jeszcze, nawiązując do, broniącego narzuconej przez ministerstwo reformy, listu pań.

Piszą panie, iż dzięki owej reformie „każdy nastolatek, który znajdzie się w systemie szkolnym – niezależnie, czy trafi do liceum, technikum czy szkoły zasadniczej – będzie uczył się o historii XX i XXI wieku”. To prawda, ale jest istotne, czy mówimy o 15-latku (bo na takim poziomie, raz jeszcze podkreślę, skończy się obowiązkowy dla wszystkich, jednolity kurs historii), czy o 18-latku (jak ma to miejsce jeszcze w starym systemie).